CəMİYYƏt və tarix ustad Şəhid Mütəhhəri

CƏMİYYƏT ZAHİRİ VÜCUDA MALİKDİRMİ?

Cəmiyyət fərdlərdən ibarətdir. Əgər fərdlər olmasa, cəmiyyət də ola bilməz. Baxmaq lazımdır ki, bu cəm necə cəmdir və fərdlə cəmiyyət arasındakı rabitə hansı növdəndir? Burada bir neçə nəzəriyyə söyləmək olar:

Birinci: Cəmiyyətin fərdlərdən ibarət olan tərkibi həqiqi deyil. Yəni həqiqətdə fərdlər bir-birinə qarışmayıb. Həqiqi tərkib, o zaman yaranır ki, bir sıra işlər bir-birinə təsir etsin və bunların nəticəsində də, yeni bir şey meydana gəlmiş olsun. Bu hadisəni, biz kimyada görə bilərik. Məsələn, oksigen və hidrogen adlı qazların bir-birinə təsiri nəticəsində, yeni və fərqli xüsusiyyətlərə malik olan «su» meydana gəlir. Həqiqi tərkibin əsas xüsusiyyətlərindən biri də budur ki, təşkiledici amillər bir-birinə qarışdıqdan sonra, öz xüsusiyyətlərini itirib «tamın» içində həll olur.

İnsanlar, ictimai həyatda heç vaxt bu şəkildə bir-birinə qarışmır və cəmiyyətin daxilində tam formada həll olmurlar. Deməli, cəmiyyətin həqiqi və zahiri vücudu yoxdur. Əksinə, cəmiyyət şərti vücuda malikdir. Həqiqi vücuda malik olan yalnız fərddir. Beləliklə, insanın cəmiyyətdəki həyatı ictimai şəkildə olmağına baxmayaraq, həmin insanlar cəmiyyət formasını almırlar.

İkinci: Cəmiyyət, təbii tərkibdə birləşən həqiqi mürəkkəb deyil, süni mürəkkəbdir. Süni mürəkkəb isə təbii olmasa da, bir növ həqiqi mürəkkəbdir. Süni mürəkkəb, bir neçə sadə detallardan yığılmış mürəkkəb dəzgaha bənzəyir. Təbii mürəkkəbdə üzvlər külli varlıqda həll olaraq öz şəxsiyyət və azadlığını itirir. Amma süni mürəkkəbdə üzvlər öz azadlığını itirsələr də, şəxsiyyətlərini qoruyub saxlayır, xüsusi formada bir-biri ilə əlaqə yaradırlar. Nəticədə onların bir-birinə göstərdikləri təsir, tam yeni formalı təsir olur ki, əvvəlki təsirlərin heç birinə bənzəmir. Məsələn, bir avtomobil əşyaları və ya bir neçə şəxsi müəyyən sürətlə bir yerdən başqa bir yerə daşıyır. Bu hərəkət ayrı-ayrılıqda avtomobilin heç bir hissəsinə aid deyildir və burada yalnız müxtəlif detalların bir-biri ilə əlaqəsi və bağlılığı mövcuddur. Bu heç də müxtəlif detalların varlığını və kimliyini yox etmir. Əksinə, mürəkkəb varlıq olan avtomobilin vücudu, ayrı-ayrı detallar və onlar arasındakı rabitə olmadan mümkün deyildir.

Cəmiyyət də bu cürdür. Cəmiyyət, əsas və ikinci dərəcəli qurumlardan ibarətdir. Burada onların asılı olduğu fərdlər, bir-birinə sıx bağlıdır. Bir qurumda baş verən dəyişiklik digər qurumlarda da dəyişikliyə səbəb olur. Deməli, ayrı-ayrı fərdlər öz varlıqlarını və kimliklərini, xüsusiyyətlərini və mənliklərini itirmədən, mürəkkəb varlıq olan ictimai həyatı meydana gətirirlər.