Həyat fəALİYYƏTİ TƏHLÜKƏSİZLİYİNİn nəZƏRİ Əsaslari

7.5. İstehsalat səs-küyündən mühafizə üsulları

Texnoloji proseslər işləndikdə, maşınların, istehsalat bina­la­rının və qurğularının layihələri hazırlandıqda, istehsal və istismar edildikdə insanlara mənfi təsir edə biləcək səs-küyün yol verilən səviyyələrə qədər azaldılması üçün bütün lazım olan tədbirlər görülməlidir. Səs-küydən mühafizənin ən effektiv üsulları onun mənbədə azaldılması və daimi iş yerlərində səs-küy törətməyən yeni texnoloji proseslərin istifadə edilməsidir. Bununla yanaşı, səs-küylü maşınları uzaqdan idarə etmək, inşaat-akustik üsullarla onu azaltmaq, fərdi mühafizə vasitələrindən istifadə etmək və təşkilati tədbirləri(səmərəli iş və istirahət vaxtı müəyyən etmək, səs-küylü şəraitdə işləmə müddətini məhdudlaşdırmaq, müalicə-profilaktiki tədbirlər və s.) yerinə yetirməklə səs-küyün insana mənfi təsirini azaltmaq olar.

İstehsalatda səs-küydən mühafizə məsələlərini həll etdikdə, bir neçə səs-küy mənbəyinin, eyni zamanda, müəyyən bir iş yerində birgə yaratdıqları ümumi səs-küy səviyyəsini təyin etmək lazım gəlir. Məsələn , ayrı-ayrılıqda biri 90dB, o biri isə 84dB səs-küy yaradan iki nasosun idarə pultu yaxınlığında birgə yaratdıqları ümumi səs-küyün səviyyəsini təyin etmək lazımdır. İlk baxışdan bu iki nasosun ümumi səs-küy səviyyəsinin 90+84=184dB olacağı düşünülür. Ancaq bu belə deyil. Nəzərə almaq lazımdır ki, səs-küyün səviyyələri loqarifmik kəmiyyətlərdir və onların üzərində adi toplama əməliyyatı aparmaq olmaz.
Bir neçə eyni zamanda işləyən səs-küy mənbəyinin ümumi səs intensivliyi cəm kimi toplana bilər, çünki intensiv­lik adi fiziki kəmiyyətdir və ölçü vahidi W/m² –dır:


J_üm =J₁+J₂ +J₃ +....+J_n(7.8)

Birgə səs-küyün ümumi səviyyəsi isə belə təyin edilir:

(7.9)
Nəzərə alsaq ki, ifadəsindən onda bir neçə müxtəlif mənbəyin iş yerində birgə yaratdıqları ümumi səs-küyün səviyyəsini təyin etmək üçün aşağıdakı düstur alınar:
dB (7.10)

burada L_i– hər biri mənbəyinin yaratdığı ümumi səs-küyün səviy­yəsidir, dB;

n– səs-küy mənbələrinin sayıdır.

Bir neçə eyni mənbənin yaratdığı ümumi səs-küyün səviyyəsi aşağıdakı ifadədən də təyin edilə bilər:

L_üm =L+10lg n (7.11)

burada L–bir mənbəyin yaratdığı səs-küyün səviyyəsidir, dB.

Məsələn, n=10 ədəd eyni nasos işləyir və onların hər birinin idarə pultu yaxınlığında yaratdığı səs-küyün səviyyəsi L=90dB-dir. Bu zaman ümumi səs-küyün səviyyəsi


L =90 +10lg10= 90+10=100dB
olacaqdır.
İki müxtəlif mənbəyin yaratdığı ümumi səs-küyün səviyyəsi aşağıdakı kimi təyin edilə bilər:
L₂ = L₁ + ∆L, dB (7.12)
burada L₁– səs-küyü daha yüksək olan mənbənin yaratdığı səs-küy səviyyəsidir, dB;
∆L – iki mənbənin səs-küy səviyyələrinin fərqindən asılı olaraq cədvəl 3.11-dən götürülən əlavə düzə­liş­dir, dB.

Cədvəl 7.1

∆L-nin qiyməti

Səs-küy səviyyələ­rinin fərqi, (L2-L1)	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	15
L1-in üstü­nə gələn əlavə düzəliş, ∆L	3	2,5	2	1,8	1,5	1,2	1	0,8	0,6	0,5	0,4	0,2

Cədvəldən göründüyü kimi, əgər iki mənbədən birinin səs-küy səviyyəsi o birisindən 10dB-dən çox fərqlənirsə, kiçik səs-küylü mənbənin yaratdığı səs-küyü ümumi səs-küydə nəzərə almamaq da olar, çünki bu halda ∆L-in səviyyəsi 0,5dB-dənazdır.

Məsələn, cədvəldən istifadə edərək səs-küy səviyyələri L₂=90dB və L₁ =84dB olan iki mənbənin (nasosun) yaratdığı ümumi səs-küyün səviyyəsi belə təyin edilir:


L₂– L₁ = 90 – 84 = 6 dB

Cədvəldən uyğun olan ∆L=1dB götürülür və

L_üm= 90 + 1 = 91 dB
tapılır.
Cədvəldən istifadə edərək, bir neçə müxtəlif mənbənin yaratdığı ümumi səs-küyün səviyyəsini təyin etmək olar. Bunun üçün, ən böyük səs-küy səviyyəsindən başlamaq və onu ikinci səviyyə ilə yuxarıda göstərilən qaydada cəmləmək lazımdır. Sonra alınan cəmi üçüncü səviyyə ilə cəmləmək lazımdır və belə ardıcıllıqla bir neçə müxtəlif mənbənin ümumi səs-küy səviyyəsini tapmaq olar.
Məsələn, üç müxtəlif səs-küy mənbəyinin yaratdığı ümumi səs-küyün səviyyəsini təyin edək: L₁=96dB, L₂=98dB və L₃=100dB. Əvvəl iki mənbəyi götürürük və onların səs-küy səviyyələrinin fərqini təyin edirik:


L₂– L₁= 98 – 96 = 2 dB, L₃ – L₂ = 100 – 98 = 2 dB

Alınan fərqə uyğun cədvəl 3.11-dən əlavə düzəliş ∆L=2dB. Deməli hər üç mənbənin birgə yaratdığı ümumi səs-küy səviyyəsi: L_üm=100+(2+2)=104dB təyin edilmiş olur. Səs-küy səviyyələrinin cəm üsulu ilə tapılması göstərir ki, eyni səs-küylü çox səs-küy mənbəyi olduqda, onlardan bir neçəsinin səs-küyünün azaldılması və ya tamamilə aradan götürülməsi, praktiki olaraq ümumi səs-küyün səviyyəsinə bir o qədər də böyük təsir etmir.