İmge Kitabevi Yayınları: 41 Joseph Campbell

Şekil 24. Zervan Akarana

Fakat 'boğanın kanında yıkanan' müridin mitosu ve riti, daha de­rin, daha geniş gizemle simgeleşmiş ikinci bir görünüme giriştir: Zer-van Akarana, Sınırsız Zaman'a. Şekil 24'de görülen bu gizemin imgesi, Roma Umanı Ostia'da Mitra tapınağının yıkmalarında bulunmuştur. Tapınak Î.S. 190'da C.Valerius ve oğullarınca Mitra adına yaptırılmış­ta^-. Çıplak bir erkek gövdesi aslan başı taşır. Yılın dört mevsimini

(*) Bkz. sayfa 173. 220

temsil eden dört kanadı vardır, tki elinde de anahtar vardır; solunda bir de otorite asası taşır. Altı dönüşle gövdesini saran bir yılan başım (yedinci dönüşle) kaşların üstüne koymuştur. Ve adamın göğ­sündeki simge hiç bir şeyin karşı duramıyacağı korkunç yıldırımın işaretidir.^⁵³)

Korkunç yıldırımın şekli aynı Buda Vajradhara diye bilinen Budız-min belirli bir yaklaşımım elde etmenin olağan yolundaki işaret gibi­dir. Buda Vajradhara 'Yıldınmlı', Budalann Yüce Aydınlanması yerini tutar ve zaman ve mekan içinde görülebilir 'tecellileridir. Bu tür bir yıldırım Buda'nın elinde olabilir veya göğsüne kazınmıştır ve (Hein-rich Zimmer'in sözleriyle) 'karşısında bütün varlıkların zayıf kaldığı gerçeğin ve doğruluğun sarsılmaz silahı veya özünü' gösterir/⁵⁴) Vajra terimi Sanskritcede hem 'yıldınm' hem de 'elmas' demektir. Elmasın başka taşlarla kesilmesi olanaksız olduğu gibi, yıldırımın karşısında da her şey yenilir. Bunlar olağanüstü çevrene aittirler ve onlara direnç gösterilemez. Budizmin Vajrayana diye bilinen dalında Yıldırım Yolu'nda (Japonya'da Şingon), Tantrik Budist disiplinin*⁵⁵* çok cesur, renkli, büyüsel gizemli biçiminde, Budist mistik kendinde içkin vajra gücünü tefekkür, davranış ve büyülü sözlerle elde eder ve büyücülük veya nihai Aydınlanmaya ulaşmak için kullanabilir.*⁵⁶)

Doğu Mitolojisi'nde popüler Çin ve Japon güneş Buda Amitabha-Amitayus (amitabha-ölçülemez ışınım, amiyatus -sonsuz, Japonca'da Amida olarak bilinir) mezheplerde İran etkisinin açık varlığını gösterdim. Bu saygı ilk kez kuzey batı Hindistan'da İ.S. 100'de görül­müş ve oradan Uzak doğu'ya yayılmıştır/⁵⁷) Kült, 'dış güç' tariki tü-ründendir, özelliği sık yinelenen Narmı Amida Butsu 'Amida Budaya Sena' zikridir. Bununla sonsuz merhametli kurtarıcının lütfü için zi­hin ve yürek sürekli hazır tutulur. Fakat burada Hellenleşmiş İran'ın daha da güçlü etkilerinin aym dönemde Batı'ya yayıldığım, Avrupa' yi dolanan Roma ordularının Mitra ritlerini uyguladıklarım söylemek gerek. Tuna ve Ren boyunca, İtalya ve Fransa'da tapınaklar yapılmış, İspanya'ya uzanmıştır. Roma Avrupa'sına getirilmiş bir çok Levan­ten köle mürididir; son imparatorlardan bir çoğu da, Commodus'dan (h.İ.S. 180-192) Juliana (h. 361-363) kadar öyleydi. Aurelian tarafından kurumlaşhnlan imparatorluk kültü Sol invictıts da Mitra'nınkiyle u-yumlulaştınlmıştır (h.İ.S. 270-275). Uyuşmacılık Avrupa'nın yerli dinleri için Doğu'nunkilerden farklı olmadığından, İskender sonrası dönemde, îskoçya'dan Kuzey Afrika'ya, doğuda Hindistan'a hatta

221

Uzak Doğu'ya kadar, tek, zengin ve renkli bir imparatorluk dini, halkların panteonlarını her düzeyde birleştirip uyumlaştıran sonsuz biçimler oluşmuştur. Keltik, Germen, Roma, Yunan ve Doğu.

II., III. yüzyıl Avrupa'sının Mitracı seslenişi Nama nama Sebezio'da Namu Amida Butsıı'nun yankısı gerçekten duyulmuyor mu? Burada dua edilen ilah açıkça Yunanlıların Sabazios'udur/⁵⁸' Jane Harrison'un gösterdiği gibi bu ilah, Orfik başlama ritlerinde yılanla gösterilen ve yılanın -'göğüsten akıp' tanrı ile sofunun birliğini gösteren simgesiyle Dionysos'un eşidir.(*) Hintlilerin popüler Vişnu'sunun Aslan-adamı Narasimha'da da bizim aslan adamı tanımıyor muyuz?

24. sekile dönersek, sol alt köşede ateş ve metal ustası Tanrı Vul-can'm maşa ve çekicini görürüz. Ateşle metal elde edilir ve usta o metala şekil verir. Sağda horoz vardır, yeni güneşi haber verir, önde, kendini sonsuz yenileyen kozmik ağacın tohumlarından üreyen yaşamın simgesi çam kozalağı vardır. Son olarak, aslan-adamın göv­desine sarılan yılan caduceus'da yinelenmiştir. Yalnız biçim olarak değil, anlam olarak da Lagaş Kralı Gudea'nın kabındakiyle aynıdır (Şekil 1). Ana şekildeki tek yılan caduceus'da iki tane olmuştur. Adem, Adem ve Havva olduğu gibi. Bunlar eksen kutba (a :is mundi), aslan-adamın omurgasına sarılırlar, zamanın bütün ürünlerinin Alfa ve Omega'sıdırlar.

Başka deyişle, bu kozmopolit dönemin uyuşmacı mitsel destanı, dünyanın her köşesinden toparlanmış bir çorba değildir. Simgeler bütünüyle tutarlıdır, bağlı olarak, eskiden beri gelen tüm kalıtımla or­tak uyumu vardır. Çünkü, bütün bu tarım kökenli dinler gerçekten bir kaç (oldukça az) yüksek kültürden, neolotik, Tunç ve Demir Çağ­larının kavrayışlanndan gelişmiştir. Yerel olarak değişik (mutlak bir değişiklik değilse de) görüş ve tutumların gereksinimlerine göre uyarlanmışlardır. Bu nedenle kültürlerarası alışveriş döneminde, kendi geleneğinde düzgün eğitimi olan bir kişi tarafından uygun bi­çimde birleştirilebilirler. Koşutlukları tanımak zor değildir. Bugün bile. En azmdan, olağan Yahudi-Hıristiyan aşkınhk görüşüne kapılıp yaşam boyu çalışıp içkinliğin alfabesini sökemeyen bilimadamlan dışındakiler içirt

(*) Bkz. Sayfa 158. 222

Vedik-Aryan gelenekte, (Aryan Perelerin akraba olduğu) tanrı Mit-ra (Perelerin Mithra'sı) her zaman Varuna ile ilişkili olarak görülür. O kadar ki, bu ikisi genellikle tek ikili bir adla anılırlar, Mitravarunaıı. Va­runa ilahilerde dönen yıldızlı uzayın kozmik ritminin (rta) efendisi o-larak tanımlanır.t⁵⁹) Öteki yarı, tanrı Mitra ise, gece Varuna'nm aldığı ışığı, şafak ışığını ortaya çıkarır. Son zamanlann Vedik ritüel yazınında, kurbanlarda, Mitra'nın beyaz, Varuna'nm kara kurban al­ması gerektiği anlatılmıştır. Ve Shatapatha Brahmana'da Mitra-Varuna bileşik kişiliği "Düşünce ve Güç' olarak çözümlenmiştir, "bun­lar onun iki yönüdür' denilmiştin Mitra düşüncedir, Varuna güç, Mit­ra kahinliktir, Varuna iktidar, Mitra bilendir, Varuna uygulayan.*⁶⁰* 24. şekille karşılaştırdığımızda Zervan Akarana'nın da ikili bir tann olduğunu görüyoruz. Yedi halkalı yılan tarafından sarılmış çıplak aslan-adam. Aslan, sonsuz güneş ışığının simgesidir, yılan, zamanın ay gelgitlerinin hiç durmayan döngüsü, ritmidir. Böylece bu figür tam anlamıyla adı ne diyorsa odur. Zervan Akarana, 'Sınırsız Zaman'. Son­suzluk ve zaman tek şeydir ve iki şeydir. Eğer bir kimse bu figüre za­manın (sınırsızdır) sınırlan ötesinde rastlıyacağını düşünüyorsa baş­ladığı noktayı yitirmiş demektir, geri gönderilir; sanırım, Kuzgun kılığına.

Yedi halkalı yılan: bunlar geçiciliğin halkalarıdır. Hellenist dünya­da yedi semavi küre üe özdeşieştirilmişlerdir, haftanın günleri de ad­larını bunlardan alır: Güneş günü (Sunday, Pazar), Ay günü (Moon-day/Monday, Pazartesi), Mars günü (Germen Tiwes/Tuesday, Salı), Merkür günü (Germen Woden/Wednesday, Çarşamba), Jüpiter günü (Germen Thor/Thursday, Perşembe), Venüs günü (Germen Frigg/ Friday, Cuma), Satürn günü (Saturday, Cumartesi). Mistik yolun sarsılmaz gerçeğe bu yedi perde ile ulaştığını, bunların asılmasıyla geliştiğini daha önce görmüştük. Şimdi gerçek bize aslan-adam sim­gesinde gösteriliyor.

Tarikat yolunun ortasında, gördüğümüz gibi, taurobolium kurtana Mitra'nm boğayı kesmesinin bir tekrarı olarak ortaya çıkar. Benzer şekilde Hint Vedik mitolojisinde Indra, savaşa kral ve tanrıların kur­tarıcısı, her şeyi kapsayan ve yılan olduğu kadar boğa biçiminde de anlatılan Vritra'yı kesmiştir. Vritra Varuna gücünün olumsuz yönüdür, onu kesen İndra da Persli Mithra Tauroctonus'la bir çok yönden benzeşir, ikisinin de bin .gözü olduğu söylenir. İkisi de ışığın veya zaman içinde güneş gücünün önplandaki eylemcisidirler. ikisi

223

de eylemleriyle dünyayı yenilerler. Ve seçkin kişilerin yararına dü­zenlenen ritlerde, kahince kurbanların yeniden ortaya çıkışı o kişi­lere sonsuz yaşamın bilgisini sağlar. Örnek olarak Vedik Taittiriya Samhita'da okuduğumuz gibi: 'Mitra yoluyla kahin Varuna'yı onun için kurban eder... onu Varuna'nın bağlarından kurtarır, öyle ki canı çıkmış bile olsa o gerçekte yaşar'.*⁶¹' Böylece Pers aslan-adam ve boğa kesicisi simgeleri, Vedik Mitra-Varuna ve canavar boğa kesicilerininki-Ierle çakışır.

Dahası, Pers Mithra Tauroctonus'un eylemine katılan iki meşale tutucusu, Dadoforlar gibi, Hint Vedik bağlanımda da, yörüngenin güneşe en yakın veya en uzak olduğu nokta ilkesini temsil eden bir çift vardır; görünür zıtlıkların birliği -yani Nasatya, ikiz atlar veya Aşvinler. Bunlar, başka ilişkilerle birlikte gök ve yerle (yani yukarısı ve aşağısıyla) özdeştirler, sonsuzluk ve zaman, kahin ve kral, bir ruh­sal kişiliğin iki yansıdırlar/⁶²^ Bir kez daha Hititler ve Mitanniler ara­sındaki l.Ö. 1400 yılındaki anlaşmaya tanıklığa çağrılan beş Vedik ilahın adım anmama izin verin. Bunlar Mitra, Varuna, İndra ve Nasat­ya, ikiz süvarilerdir. Bu beşi Zervan Akarana (Mitravarunaıı), Mithra Tauroctonus ve Dadoforlarla, Mithracı külde kesin benzerlik göste­rirler. Mithra kültü de on bir yüzyıl önce Hitit ve Mitannil rin bulun­duğu Yalan doğunun bu bölgesinden yayılmış demektir.^

Söylenebilecek daha çok şey var ama şimdiden çalıştığımız alanla ilgili olarak yeteri kadar konumuzu irdeledik. En azından, bazı bilima-damları Hellenist dönemin uyuşmacı gizem kültlerinde çorbadan başka bir şey bulamıyorlarsa bütün kabahatin Eski Çağ'da ol­madığım gösterdim umanın. Bu kültlerin amacı şöyle veya böyle bil­giye aday olan kişide psikolojik bir dönüşüm yaratmaktı. Sonuçta zih­ni, kutsallığın aşkın olduğu kadar içkin olduğunu, evrenin her biri­minde ve her varlıkta bulunduğunu algılayacak, ikiliğin ikincil oldu­ğunu ve gerçekleşmenin, Zerdüşt peygamberin öğretisindeki gibi in­sanın ikiliği kaldırımsıyla, ahlaksal bîr amaçla elde edilmeyeceğini, zamanın sınırsız ve sonsuz olduğunu anhyacaktır. Sınırsız Zaman, Zervan Akarana, herşeyi maşasıyla tutar, çekiciyle her şeye şekil ve­rir; gene de her yerde hazır ve nazır olan sarsılmaz gerçekliğin bilgisi­ni müride vererek muğlak ikiliğin ötesinde, gerçek sonsuzluğun he­pimizin olduğunu ortaya koyar.

Bu öğreti temelde Hindistan'ın yoga okullarıyla aynıdır, özellikle çarpıcı benzerlik Gupta ve Gupta-sonrası dönemlerdeki Kundalini

224

Yoga'sıyladır. Çünkü orada amaç, "Yılan Gücü'nü, yoginin ruhsal kuv­vetini omurgadaki en alt düzeyinden, yedi aşamada, her birinde alt düzey teslimiyetin psikolojik sınırlarım aşarak, iç yollardan en yu­karıya, başm tacına çıkarmaktır.*⁶⁴* Hindistan'daki gibi Hellenist gi­zemde de kemale eren mürid hem kendi kutsallığını kavrar hem de tann olarak saygın ohm çünkü kendi tanrısallığım kavrayan bir insan­dan daha iyi tanrısallık işareti olabilir nü? Veya bir kimsenin mükemmelliğine daha iyi kılavuz var mıdır? Yoksa, bu çağın pagan gizem kültierinin etkisi, sevgili okuyucusu, sizin ve benim anmamız veya küçümsememiz gerekecek karışık zihinlerce mi hissedilecek? Yu­nan Elevsis gizemlerini De Legibus'da yazan Marcus Tullius Cicero'dan (I.Ö. 106-43) başkası değildi:

'Sizin Atina'nızın insan yaşamına katkıda bulunan bir çok mü­kemmel ve kutsal kurumu içinde, benim fikrimce, bu gizemlerden daha iyi olan yoktur. Bunlarla biz köylü ve vahşi olan oluş biçimimiz­den işlenmiş, geliştirilmiş uygar durumumuza vardık, ve ritlerin başlangıçlar' olarak adlandırıldığı gibi, bunlardan yaşamın ilk ilkele­rini öğrendik, yalnız mutlu yaşamayı değil daha iyi bir umutla ölme anlayışım da edindik'.*⁶⁵)

Elevsis Demeter ve Persephone ritleri, İskenderiye'nin İsis'i, Pere­lerin Mithra'sı ve Anadolu'nun Ulu Ana'sı Kibele, bu yüzyıllar boyun­ca birbirlerini karşılıklı etkilediler ve zenginleştirdiler. Ortodoks Zer­düşt kilisesinde ve Yahudilikte, daha sonra Hıristiyanlık ve Müslü­manlıkta bulduğumuzun tersine. Bunlarda nihai görüş sınırsız bir za­man değildir fakat zaman başlar ve zaman bitecektir. Üstelik dünya ve orda yaşıyanlar kötülük, bu tür ontolojik düzeltimle, yargılanacak­lardır. Son olarak (özellikle Yahudilik, Hıristiyanlık ve Müslüman­lıkta) maddi dünyada içkin bir kutsallık tanınamaz, Tann, her yerde hazır ve nazırsa da (Kuran'daki deyişle) 'insana şahdamanndan ya­kınsa da' mutlak olarak başkadır ve ayrıdır. Nihai amaç sonsuz yaşa­mın bu dünyada kavranılması değildir ve olamaz.'Sonuç olarak, pa­gan gizemlerin simgelerinde dünyanın yok olması her zaman psiko­lojik, ruhsal biçimde anlaşılır, varlıklar varlığının sarsılmaz yıldırımı hemen ve sonsuz biçimde olağanüstünün gölge oyununu imha eder; Ortodoks, ahlakçı Levanten dinlerdeyse dünyanın yok olması simgesi tarihsel olarak anlaşılır, kıyamet gününün geleceğine işaret eder.

îlk Mesih Gününe ilişkin Yahudi yazarlarında üstünde durulan görüş basitçe Yahudi devletinin Davud soyundan bir kral yöneti-

225

minde yeniden kurulması ve Tanrının Seçtiği Halkın yönetimini bü­tün ulusların tanınmasıdır. Fakat Hellenist dönemde, İ.Ö. 200, İ.S. 100 arasında belli Yahudi kafalarında, kendi ulusal mesihlerinin zamanın sonu olan kozmik mesih olabileceği korkusu uyandı. (Saoşyant gibi) Görünüşüyle ihtişam gelecek, olağanüstü olaylar patlak verecek, ölüler dirilecek, zaman yok olacak, vb. Üstelik bu gün yalandı. Yığınla hayalci vahiy edebiyaü ortalığı kapladı. Önce Yahudiler sonra Hıristiyanlar arasında: Enoch Kitabı, 12 Kralın Ahiti, Bauch Vahyi, Musanın Urucu, vb. Hıristiyan yazınında ise bu sözler İsa'nın kendi­sine bağlandı, günlerin sonundan ve ihtişamla dönüşünden söz edi­yordu. Burada bunları almak iyi olacak, şimdi çalıştığımız gizem kültlerinin başlangıç simgeciliğinden sonra, Vahiy görüşünün tipik bakış açışım çok açık ortaya koyuyorlar. Bunun yanında eski Hıris­tiyan kilisenin ve (görünüşte) Mesih'in kendisinin de sınırlı zaman kozmolojisini tam açıklıyorlar. Okuyoruz:

'O Zeytinlik dağı üzerinde, mabedin karşısında otururken, Petrus, Yakub, Yuhanne ve Andreas kendisinden ayrıca sordular Bize söyle, bu şeyler ne zaman olacak? ve bütün bu şeyler tamam olmak üzere iken, alamet ne olacak? İsa da onlara söylemeye başladı: Sakının, kimse sizi saptırmasın Bir çokları: Ben oyum, diye benim ismimle gelecekler, ve çok adamları saptıracaklar. Cenkler ve cenk sözlerini işittiğiniz zaman, sıkılmayın; bunların olması gerektir; fakat daha sonu değildir. Çünkü millet millete karşı, ülke ülkeye karşı kalkacak, yer yer zelzeleler ola­cak; kırlıklar olacaktır. Bu şeyler ağrıların başlangıcıdır.

Fakat siz kendinizi sakının; sizi meclislere verecekler Havralarda dövüleceksiniz, ve benim yüzümden onlara şahadet olsun diye valiler ve krallar önünde durdurulacaksınız. Önce bütün milletlere incilin va-zolunması gerektir. Sizi teslim için götürdükleri zaman, ne diyeceğinize evvelden kaygı çekmeyin; fakat o saatte size ne verilirse onu söyleyin, çünkü söyleyen siz değilsiniz, ancak Ruhülkudüstür. Kardeş kardeşi ve baba evladı ölüme verecektir, ve evlatlar ana babaya karşı kalkıp onları öldüreceklerdir. Benim ismimden dolayı herkes sizden nefret edecek, ancak sona kadar dayanan, kurtulacak odur.

Ve harap edici mekruh şeyin layık olmıyan yerde dikildiğini gördüğünüz zaman (okuyan anlasın)(*) o vakit Yahudiyede olanlar dağlara kaçsınlar; ve damda olan aşağı inip evinden bir şey almaya

(*) Bu parantez çağdaş bilimadamlarınca İsa'ya maledilen sözlerin gerçekte onun ol­

madığına kanıt kabul edilmiştir. TU'':','
226
girmesin, tarlada olan, abasını almak için geri dönmesin. Fakat o günlerde gebe ve emzikli olanların vay başına! Dua edin ki, kışta ol­masın. Çünkü o günlerde öyle sıkıntı olacak ki, onun gibisi Allanın halkettiği hilkatin başlangıcından şimdiye kadar ntTolmuştur ne de olacaktır. Eğer o günleri Rab kısaltmasaydı hiç bir adam kurtulmazdı, fakat seçtiği seçilmişler uğrunda o günleri kısaltmıştır. Eğer biri o za­man size derse: îşte, Mesih burada, işte, orada, inanmayın. Çünkü ya­lana Meşinler ve yalana peygamberler kalkıp mümkünse seçilmiş olanları bile saptırmak için alametler ve harikalar yapacaklar. Fakat siz sakının; işte, size hepsini önceden söyledim.

Fakat o günlerde, o sıkıntıdan sonra, güneş kararacak, ay ışığını vermeyecek, yıldızlar gökten düşmekte olacaklar, ve göklerde olan kudretler sarsılacaktır. O zaman insanoğlunun büyük kudret ve izzet­le bulutlarda geldiğini göreceklerdir. Ve o vakit meleklerini göndere­cek; ve onun seçtiklerini yerin ucundan ta göğün ucuna kadar, dört yelden toplayacaktır.

İmdi incir ağacından mesel öğrenin, onun dalı yumuşayıp yap­
raklarını sürdüğü zaman, bilirsiniz ki, yaz yakındır. Böylece siz de bu
şeylerin vaki olduğunu görünce, bilin ki, o yalandır, kapılardadır.
Doğrusu size derim: Bütün bu şeyler oluncaya kadar bu nesil geç­
meyecektir. Gök ve yer geçecek, fakat benim sözlerim geçmeyecektir.
Fakat o gün yahut o saat hakkında, ne gökteki melekler, ne de Oğul,
Babadan başka kimse bir şey bilmez. ¥fç$

Sakının, uyanık durun, dua edin, zira o vakit ne zamandır bilmez­siniz. Bu, gurbete giden ve evini bırakıp hizmetçilerine selahiyet ve her birine işini veren bir adam gibidir ki, kapıaya da uyanık durma­sını emretti. İmdi, uyanık durun, çünkü ev sahibi ne vakit gelecek, akşamlayın mı, gece yarısında mı, horoz öttüğü zaman mı sabahlayın mı, bilmezsiniz. Yoksa apansız gelip sizi uykuda bulur. Size ne söy­lüyorsam herkese söylüyorum: Uyanık durun.^⁶⁶)

4. ÖLÜ DENİZİ GÖZLEYENLER

Eğer Maraton Savaşının Avrupa ruhunun Asya'ya direncinin can alıcı noktasını gösterdiği söylenebilerse, Avrupa paganizmine" karşı Levanten hoşgörünün de, Kudüs tapınağındaki Yahudi sunağının üstüne Yunan sunağının -Terkedilmenin iğrençliği'-, konulmasına

f^ 227

gerçek 'arda kalanlar'm gösterdiği tepkiyle sona erdiği söylenebilir. Yıl l.ö. 167'ydi ve saygısızlığı işleyen Suriye Selevkos imparatoru Antio-chus IV Epiphanesdi (h.İ.Ö. 175-164).

Makabilerin tik Kitabında, "bugünlerde' diye okuyoruz:

'Kudüs'ten Joarib oğullarından kahin Simeon oğlu John oğlu Mat-tathias kalktı ve Modin'e yerleşti. Ve beş oğlu vardı... Kudüs ve Ju-dah'da işlenen zındıklıkları görünce, 'Vah başıma gelenler' dedi, 'Kut­sal şehrin ve halkımın kötülüklerini görmek için mi doğdum, orada, düşmanların elindeyken ve tapmak yabancılara aitken mi ya­şayacaktım? Bütün süsleri ondan alınmış, hür bir kadınken köle ol­muş. Ve, işte bizim tapınağımız bile, güzelliklerimiz ve ihtişamımız bile tüketilmiş, putperestler onu kirletmişler. Daha ne diye yaşaya­lım? Sonra Mattathias ve oğullan elbiselerini verdiler, çuval giydiler ve acıyla ağladılar.

Bu sırada kralın memurları, halkı isyana zorlayarak onlara kurban­lar verdirmek için Modin şehrine geldiler. Ve İsrailin bir çoğu onlara karşı çıkınca, Mattathias ve oğullan da oraya gittiler. Sonra kralın me­murları seslendiler ve Mattathias'a şöyle dediler *Sen bu şehirde yöneticisin, saygın bir insansın ve büyük adamsın, ve oğulların ve ih­vanla güçlüsün. Şimdi ilk sen çık ve kralın emirlerini uygula, bütün putperestlerin yaptığı gibi yap, Judah'daki insanlar ve Kudüs'de ka­lanlar da yapsın, O zaman sen ve evin kralın dostları arasında olursu­nuz, ve, sana ve çocuklarına ödül olarak gümüş, altın ve. bir çok ar­mağanlar verilir'.

Ve Mattathias yanıt verdi ve yüksek sesle konuştu: 'Kralın yöne­timi altındaki bütün uluslar onu uysa da ve babalarının dininden ayrılsa da, onun emirlerine razı gelse de, ben, oğullarım ve yoldaşla­rım babalanmızın ahdinden yürüyeceğiz. Tanrı Şeriatı ve Düzeni ter-ketmemizi yasaklamıştır. Biz kralın sözlerini dinleyip kendi dinimiz­den ayrılmıyacağız, sağa veya sola sapmayacağız'.

O bu sözlerini bitirdiğinde Yahudilerden biri gelip kralın emirle­
rine göre sunağa kurban sunmak üzere çıktı. Mattathias bunu gö­
rünce, hırsından yandı, titredi ve kurallara göre kızgınlığım gizlemeyi
beceremedi. Hemen koştu ve onu sunaktan çevirdi, insanları kurban
vermeye zorlayan kralın adamını da aynı zamanda öldürdü ve suna­
ğı devirdi. li|ıİ

Ve Mattathias yüksek sesle bütün şehre duyurarak bağırdı: 'Her kim inançlı ise ve ahde bağlıysa, beni izlesin'. Böylece öve oğullan

228

dağlara kaçtılar, şehirde sahip oldukları her şeyi bıraktılar. Sonra

adalet ve davanın görülmesini isteyen bir çokları dağlara çıktı, orada
yaşadılar, onlar, çocukları, karılan ve sürüleriyle yerleştiler, çünkü
acılar onların üstündeydi.*⁶^ *"!§*!?

Ve böylece, Makabi (Hasmonean da denir) kahin-devletin kuru­luşuna yol açan ayaklanma bize anlatılıyor.

Fakat bu arada, herkesin düşüncesi aynı değildi ve hepsi Filis­tin'de bulunmuyordu- Mısır, Babil, Suriye ve Anadolu'da, Yunan Adalannda ve Roma'da topluluklar vardı. Dahası, kendilerini kendi yargılanna göre yargılama ayncalığı bir çok yerde elde edilmiş bir hakti. Bu dağınık sinagog topluluklarının çoğunda hizmetler İbranice değil Yunanca yürütülüyordu. Gerçekten, onlar için, özellikle de Mısır İskenderiye'deki geniş Yahudi topluluğu için Eski Ahidin Yunanca'ya çevrilmesi görevi İ.Ö. III. yüzyıldan I. yüzyıla kadar tamamlanmıştı. Latince yetmişten gelen Septuagint biçimi ortaya çıkmıştı. Çünkü ef­saneye göre on iki aşiretin her birinden altışar kişi, yetmiş iki çevirmen vardı. Kutsal metni anlayıştan, da mucizevi bir biçimde aynıydı.(*)

Fakat Yunan dili ile, elbette, Yunan adetleri ve düşüncesi de geldi. Bazi topluluklar karışık evlenmeyi hoş karşıladılar. Bazı üyeler gym-nasium'lara katıldılar ve Yunanlılar gibi çıplak hareket yaptılar, giyin­diklerinde de Yunan elbiselerini yeğlediler. Sünneti bırakan mühtedi-ler bile vardı, yalnızca Sebt gününe uydular, Yehova'ya inandılar ve yemek düzenini korudular. Hellenist kültlere katılan Yahudiler bile vardı. Mezopotamya'da, Profesör W.W. Tarn'ın belirttiği gibi, Yahudi kadınları yüzyıllarca komşularının yıllık Temmuz yasma katıldılar. Ve Anadolu'da Yehova'nın kendisinin artık Yunanca adı vardı: Theos Hypsistos, Yüce Tanrı. Sonra Philo tarafından da kullanılan bir ad. Tarn'ın gösterdiği gibi 'Sabazios da Yahudilerin tanrısı ile eşit sayıl­mıştı, Sabazios ile Sabaoth arasında hayali bir özdeşlik yaratılmıştı'. Gerçekten 139 yılında bir grup Yahudi, Roma'dan, görünürde Zeus Sabazios kültüne girmekten sürgün edilmişti. Zeus-Sabazios-Sabaoth-Yahova-Hypsistos: Profesör Tarn, 'Bu kültler Antiochus Fv"ü, Zeus i-nancını Yahudiliğe sokmakta altından kalkılmaz bir güçlük olmadığı düşüncesine götürmekte yeterli olmuştur' der/⁶⁸)

(*) Sümer astroloj isiyle ilgili olarak 72nın gücü için Doğu Mitoljisi sayfa 125-29 ve 137-38'e bakınız.

229

Tepki yaratan emrini vermeden önce, Kudüsteki tapınağın iki ka­hini Oniad ailesinden Jason ve Tobiadlardan Menelaus ayrı ayrı ona destek olmuşlardır, ikisi de Hellenleştirilenlerdendir. Önce Jason son­ra Menelaus kazanmıştır. Böylece Suriye, Mısır, Arabistan'ın, Batı'da güçlenen ve artık Antiochus'u tehdit eden bir güç haline gelen Romanın ve dirilen Doğunun İran'ının da katıldığı açık bir iç savaş başlamıştır.

Makabi Kitabında -'îsrailden çıkan kötü adamlar' (I Maccabees 1:11) denilen düşüncenin boyutları şekil 25 ve 26'da Yunan biçim­lerinin ne kadar uyarlandığına bakılarak çıkarılabilir. Bu, bu dö­nemin özelliği de değildir. Profesör Ervvin R. Goodenough'm (oh iki ciltlik anıtsal yapıtı Greko-Ronia Döneminde Yahudi Sitngeleri'nde) gösterdiği gibi çok daha eski Filistin mezarlarında Mısır, Suriye ve Babil tanrılarının şekilleriyle Yahudi adlarını taşıyan bir çok mühür çıkarılmıştır. Makabilerin İkinci Kitabında denildiği gibi, (II Macca­bees 12:32-45) Yehova için dövüşürken ölen bir çok Yahudi gömül­mek üzere hazırlanırken üstlerinde 'Jamnia idollerinin amuletleri' çıkmıştır.^⁶⁹)