Бяйляр ялийев – 60

AVTOBUSDA SÖHBƏT
Avtobus yeni çəkilmiş İpək yolu ilə sürətlə hərəkət edirdi. Sərnişinlər özlərini o qədər rahat hiss edirdilər ki, çayxanadakı kimi söhbət aparır, mübahisə edirdilər. Sərnişinlər bir-birini kifayət qədər tanıyırdılar, çünki onlar ticarətlə məşğul olduqları üçün, hər həftə Bakıdakı yarmarkalara gedirdilər.

Bu gün də onların yolu adəti üzrə yar­markaya idi. Uzaq yolu yaxın etmək üçün müxtəlif mövzuda söhbətlər edirdilər. Bu gün də Rusiya mövzusu ortaya düşdü. Onlar Rusiyanın bizə qarşı olan qərəzli mövqeyindən, ermənilərə olan dəstək­lərindən, Türkmənçay və Gülüstan müqavilələ­rindən və s. söhbət açdılar. Söhbətləri yekunla­şan­da iştirakçıların biri, pəncərədən yolu seyr edən, əvvəldən söhbətə qarışmayan Mərdan müəllimə müraciət etdi:

- Mərdan müəllim, siz niyə söhbətə qatıl­ma­dınız? Özünüz də tarixçisiniz. Bu mövzunu bizdən yaxşı bilirsiniz. Söhbətə nə əlavə edərdiniz?

Mərdan müəllim 55-60 yaşında bir insan idi. Heç vaxt söhbətə özü başlamazdı. O həmişə sus­ma­ğı və dinləməyi üstün tutardı. İşlədiyi orta mək­təbdə də elə idi. Hətta ona "Dinməz Mərdan" lə­qə­bi qoşmuşdular. Mərdan müəllim çox savadlı, də­rin düşüncəli adam idi. Boş-boş danışmaqdan xoşu gəlmirdi və elələrindən tez aralanmağa çalışardı. Diqqətini cəlb edən adam olanda isə qırsaqqız olub onun söhbətindən lazımi qədər faydalandıqdan sonra əl çəkərdi. Belə vəziyyətlər nadir hallarda olurdu, çünki Mərdan müəllim çox məlumatlıdır və onun təəccübünə səbəb olan mövzular çox azdır.

Elə indi də Mərdan müəllim söhbətə qarış­ma­ğı lazım bilmədi... Ona ünvanlanmış sual onu xəyallarından ayırdı. O, dərindən nəfəs alıb dedi:

- Bilirsiniz, siz söhbət etdiyiniz mövzu çox aktualdır, lakin çox "çeynənilib". Bu mövzuda eyni söz eşitməkdən yorulmuşam. İnsanlar bir-birindən eşitdikləri sözü digər yerdə və söhbətdə özününkü kimi təqdim edirlər, çünki özləri mütaliə etmirlər. Bu da nadir halda düzgün olur və tarixi faktlar belə təhrif olunur. Sizin bu söhbətinizin mövzusu o qədər dərindir ki, heç alimlərimiz də oraya baş vurmağa cürət etmirlər. Ən vacibi də odur ki, onlar haradan başlayıb - harada qurtarmağı bilmirlər, təkrara çox yol verirlər.

Bu mövzunu təhlil etmək üçün çox uzaq tarixə müraciət etmək lazımdır. Sizin hansınız deyə bilərsiniz rus kimdir? Rusların, qərbi, şimali Av­ropanın tarixi nə vaxtdan başlayır?

Dünya tarixi Misirdən, Çindən, Hindis­tan­dan başlayır. Yunan-Roma tarixi ən gəncdir. Şi­ma­lı və Qərbi Avropanın tarixi orta əsrlərdən başlayır. Bütün tarixlərlə bərabər türk tarixi də mövcuddur. Bu tarix Qobustanda, Azıx mağa­rasında, Orxan Yenisey tarixi abidələrində öz əksini tapıb. Dünya alimlərinin bu tarixdən də xəbərləri var, lakin onun araşdırılmasında maraqlı deyillər. Biz onu araş­dırırıqmı? - Avtobusa sükut çökmüşdü.

Mərdan müəllim gördü ki, hamının diqqəti ondadır və mövzunu tamamlamamış onu rahat buraxmayacaqlar, davam etdi:

- Sizə bayaq sual verdim: Rus kimdir? Ha­mınız susdunuz, çünki bilmirsiniz. Bilmə­diyinizi də danışmaq düzgün deyil...

Rusiyanın paytaxtı Moskva bizim Nizami Gəncəvi ilə yaşıddır...

Rusiya Kiyev knyazlığından başlayır. Onlar haqqında tarixi məlumat birinci minilliyin sonunda başlayır. Bu məlumatlar onların öz kilsələrində yazılmış "letopislər"dədir. Sonrakı dövrlərdə ruslar müharibə edərək ətraflarında olan xalqların tor­paq­larını zəbt edərək başqa-başqa knyazlıqlar yaratdı­lar, o cümlədən Belorusiyanı. Rusların "letopis"lə­rində polovsı, peçəneqi, basurmanı, inoversı və s. adlar çəkilir və onlarla edilən müharibələrdən söhbət açılır. Moskva şəhəri də belə şəhərlərdən və knyazlıqlardan biridir. O ağacdan tikilmiş və XVII əsrdə bu şəhərin rəmzi olan Kreml Şamaxıdan olan memar Kərəmlinin layihəsi əsasında tikilib.

XV əsrdə, 1480-ci ildə Rusiya monqol-tatar zülmündən qurtuldu və bütün knyazlıqlar Moskva ətrafında birləşərək bütöv Rusiyanı yaratdı. Bu Rusiya Volqa çayına qədər idi. Volqa çayından Sibirə tərəf əraziləri ruslar XVI əsrin sonlarında, xaçpərəstlər barıdı kəşf etdikdən sonra başladılar. Siz bilirsiniz ki, Avropa səyyahları Şərqdə gə­zər­kən bütün rastlarına çıxan kitabları alıb. Vatikana toplayırdılar: Onlar bilirdilər ki, yazılan kitablar hansısa dahinin əqlinin "məhsuludur." Qərb ölkələ­rinin nümayəndələrinin məqsədi kitabları topla­yaraq bu "məhsuldan" faydalanmaq idi.

Allah bilir barıdın da kəşfi hansı şərq öl­kəsi ədibinin "məhsulu" olub. Öz ölkəsində qiy­mət verilməyib, kəşfi kitab üzərində qalıb və qərb ölkələri onun faydasını görüb. Əgər Avropa ölkə­ləri gəmilərlə üzərək dünyanı İşğal etməyə başla­mış­dılarsa, ruslar ətraflarındakı torpaqları işğal etdilər. XVI əsrin sonunda rus qaçqın kazakı Yer­mak özünün çar varisi olduğunu elan etmişdi və Moskvaya yürüş edəcəyi ilə hədələyirdi. O dövrün rus çarı Yermakı Moskvaya dəvət edir və onu o dövrün ən müasir silahı olan barıtla təmin edərək, Volqa çayı boyu və Sibirdə yaşayan türk tay­fa­larının torpaqlarını işğal etməyə göndərir və deyir: "get o əraziləri zəbt elə və oranın da çarı sən ol."

Yermak öz quldurları ilə 1558-1574-cü illərdə Kama və Uralaşırı torpaqların, 1579-1585-ci illərdə Sibir xanı Kuçumla müharibəyə başlamış və onu məğlub etmişdir. Kuçum 1585-ci ilin avqust ayının 6-da qəflətən Yermaka hücum etmiş və İrtış çayının qolu olan Vaqay çayda yaralanmış Yermakı batırmışdır. Elə həmin dövrlərdən Rusiya işğallarının uğurları onları şirnikdirir və onlar vaxtaşırı hücumlar təşkil edir və XVIII əsrdə Uzaq Şərqə çatırlar. Hazırda erməniləri də şirnikdirən bu "təcrübədir". Onlar da zaman-zaman Azərbaycan torpaqlarını zəbt edərək "böyük Ermənistan" qur­maq istəyirlər. Onların bu planına "bələdçilik" edən ruslardır. Lakin onlar unudublar ki, Azər­baycan o dövrün Azərbaycanı deyil...

Ruslar Azərbaycana ilk yürüşlərini siz dediyiniz dövrlərdən çox əvvəl etmişlər. İlk yürüş 1775-ci ildə Dərbənd xanlığına olmuşdur və XVIII əsrin sonuna tamamilə Rusiyaya birləşdirilmişdir...

Araya sükut çökdü. Avtobusun həzin-həzin gələn səsi hamının ruhunu oxşayırdı. Hər kəs səslənən fikri özü üçün təhlil edirdi. İştirakçıların biri dedi:

- Mərdan müəllim, sizcə bu Orxan-Yenisey abidələrini yazan türk xalqlarının aqibəti necə olur? Nə üçün o abidələr XI-XII əsrlərdən sonra bu əlifba ilə yazılara rast gəlinmir? Bu əlifba itib batır?

Mərdan müəllim azca düşünərək dedi:

- Bilirsiniz, bu haqda çox alimlər düşünür və mülahizələr irəli sürürlər. Mən onları təkrar etmək istəmirəm. Məncə türk Orxan-Yenisey əlifbasının istifadəsi müsəlman dininin bu xalqlar arasında yayılması ilə əlaqədardır. Müsəlman dininin atri­butlarından biri də ərəb əlifbası və dilidir. Quranda çox aydın göstərilir ki, başqa dilə tərcümə edilən Quran müqəddəs sayılmır, batildir. Ona görə də Sibirdə yaşayan türklər müsəlman dinini qəbul edərkən mütləq ərəb dilini də öyrənməli olublar və buna görə ərəb əlifbası tamamilə Orxan-Yenisey əlifbasını sıxışdırıb, tarixə qovuşdurub. Bir də abidələrdə adları çəkilən türk xalqlarının davam­çıları bizim dövrlərdə də yaşayırlar. Müsəlman dinini qəbul etdikdən sonra, onlar da o əlifbadan istifadə etməyiblər. Bu da mənim fikrimi təsdiq­ləyən faktordur. Orxan-Yenisey əlifbasının tədqi­qatçıları bu abidələrin gah çin yazıları kimi yuxarıdan aşağı, gah qərb əlifbası kimi soldan sağa yazılması onun istifadəçilərinə çaşqınlıq yaradırdı. Ərəb əlifbasının yazıları bu fərqi aradan götürdü.

Qeyd edim ki, Orxan-Yenisey əlifbasında yazılmış abidələr Azərbaycanda da mövcuddur. Mənə bu yazılar Goranboy rayonunun Rus Borisi kəndinin yaxınlığında da rast gəlibdir. Bu Orxan-Yenisey əlifbasının bütün türk xalqlarının arasında geniş yayılmasını göstərir. Yenə arada səssizlik yarandı. Bir qədər sonra əvvəl sual verən vətəndaş yenə üzünü Mərdan müəllimə tutub soruşdu:

- Ay Mərdan müəllim, siz gözəl müəllim­siniz, vətənini sevən ziyalısınız, vətəndaşsınız. Siz adi orta məktəbin tarix müəllimi olaraq hər şeyi bilirsiniz və bizə gözəl izah edirsiniz. Bəs bizim alimlər bunu görmürlər? Sizə məlum olan faktlar onlara məlum deyil? Bu məlumatları toplamaq çətindir? Nə üçün sizin dediklərinizi biz tarix kitablarımızda tapmırıq və geniş kütlə bu haqda heç nə bilmir.

Mərdan müəllim təəccüblə çiyinlərini dartıb dedi:

- Bu haqda mən heç nə deyə bilmərəm. Mən borcumdan çıxıb öz şagirdlərimlə bu mövzuda söhbət etmişəm. Onlar da mənə siz verdiyiniz sualı verdilər...

Söhbətin iştirakçılarından biri dedi:

- Onların başı bir-birinə yubiley keçirtməyə qarışıb. Bu sözlər hamının gülüşünə səbəb oldu...

Avtobus yüksək sürətlə ipək yolunda hərə­kət edirdi...
QEYRƏTLİ İNSAN
Günortadan keçmişdi. Bazar artıq seyrəl­mişdi. İnsanlar aldıqları meyvə-tərəvəzləri sellofan torbalara yığıb nəqliyyatın gəlməyini gözləyirdilər. Hava isti olduğuna görə hamı çalışırdı ki, ağacların kölgəsində dayansın. Mən də o insanların arasın­day­dım. Onlardan fərqli olaraq, mən çəkilib in­sanlar seyrək olan yerdə dayanıb seyr edirdim.

Birdən ağacların arası ilə gələn bir əlil arabası gördüm. Əlil arabasında oturan orta yaşlı insan asta-asta zəif əlləri ilə arabanın tutqacından tutub irəli-geri hərəkət edərək arabanı hərəkətə gətirirdi. Ətrafda olan insanlar onu salamlayıb yol verirdilər.

Bu əlil insanı hamı yaxşı tanıyırdı. O adətən bu vaxtlar gəlirdi. Onun qıvraq bir stolu var idi. O bu stolun üstünə üysüklər qoyurdu. Bu üysüklərin birinin altında şirmayi qırmızı şar olurdu. Onu tanıyan adamlar bilirdi ki, üysüyü qaldırıb baxmaq üçün iyirmi qəpik pul vermək lazımdır. Əgər heç nə çıxmırsa, onda oynayanın bir abbasısı (iyirmi qəpiyi) o əlilə qalırdı. Bunu əlil özü kəşf etmişdi və insanları bəxtlərini sınamağa dəvət edirdi. Oyunun şərtlərini bilməyən insanlara o böyük səbrlə xırdalıqlarına qədər izah edirdi. Belə insanlar az olurdu, çünki əlil neçə illərdi, özü dediyi kimi "lotoreya" oyunu ilə məşğul idi.

Adətən insanlar heç bir söz demədən "abba­sı qoyub üysüyü qaldırırdılar. Çox vaxt onların üysükləri boş olurdu. Bunun səbəbini hamı bilirdi. Səbəbi də o idi ki, əlil çox asta hərəkətləri ilə al­tında şar olan üysüyü büruzə verirdi. Lakin hamı çalışırdı ki, şar olan üysüyə toxunmasın...

Bu, 30-40 kq çəkisi olan qurumuş, orta yaşlı əlili hamı tanıyırdı. Lakin onun adını çox adam bil­mirdi, hamı ona hörmət edirdi və onun hər buy­ru­ğunu böyük həvəslə yerinə yetirirdi. Deyilənlərə görə onun gözəl ailəsi, uşaqları da var.

Bu gün əlil adəti üzrə gəlib öz yerini tutdu. Cavanlar onun stolunu gətirib qarşısına qoydular. O üysüklərini, şarı çıxardıb hazırlandı və "müştə­ri­lərini" gözləməyə başladı.

Əlilin yanında duran 30-35 yaşları olan iki qadın diqqətlə əlili izləyirdilər. Geyimlərindən qadınlar kənd adamlarına oxşayırdılar. Əllərindəki çantalardan və vedrələrdən müəyyən etmək olardı ki, onlar nəsə satmağa gətirmişdilər. Gətirdiklərini satıb şad-firavan evlərinə qayıdırdılar...

Əlil üysükləri tam rahatlayandan sonra qadınların biri ondan soruşdu:

- Qardaş, bu nə üysüklərdi? Onları neynəyir­sən?

- Oyundu, bacı, - dedi əlil.

- Qardaş, nə oyunudur? Kim o oyunu oy­nayır?

- Üç üysüyün birinin altında şar var. Onu tapan udur, tapmayan uduzur. Bir üysüyü qaldır­maq bir "abbasıdır". İstəsən sən də oynaya bilər­sən. Udsan bir manat qazanacaqsan. Udmasan "abbasını" halal etməli olacaqsan.

- Qardaş, bu oyun kimindir? Kim onu icad edib?

- Əlil fəxrlə başını uca tutaraq dedi:

- Oyun mənimdir və onu mən icad etmişəm.

- Qardaş, bir şey qalırmı?

- Əlbəttə. Allah bərəkət versin. Uşaqlarımı dolandırıram.

- Sənin ailən və uşaqların da var?

- Əlbəttə, bəyəm kişi deyilik?

- Qadın heyrətlə əlilə baxıb dedi:

- Qardaş, sənin qeyrətinə qurban olum. Qoy sənin əlindən öpüm.

Qadın cəld əlilin bir dəri, bir sümük olan qu­rumuş əlindən tutub öpməyə başladı. Əlil qəzəblə­nərək əlini çəkdi və hirslə qadını süzərək dedi:

- Ay bacı, sən nə edirsən? Xahiş edirəm, əl çək məndən. Qoy işimlə məşğul olum. Məni el içində biabır etmə, alçaltma. Onsuz da Allah məni alçaldıb, zəlil edib. Axı mənim sənə nə pisliyim keçib?..

- Yox, qardaş, sən məni düz başa düşmədin. Mən sənin xətrinə dəymək və incitmək fikrində deyiləm... Mən sənin qarşında baş əyirəm... Sənin qeyrətinə qurban olum! Sən ki, bu vəziyyətdə ailə­ni, uşaqlarını düşünürsən, halal olsun sənə! Əsil azərbaycanlı kişisən. Mənim yoldaşımın iki metr boyu var, heç sənin kimi ailəsinin qayğısına qal­mır. İşsizliyi bəhanə edib heç bir yerdə işləmir. Tor­pağımızı əkib-becərməyə köməklik etmir. Zülm­lə qazanıb gətirdiyimi də arağa verib içir. İçəndə məni də, uşaqları da döyür, təhqir edir. El içində biabır olmuşuq... deyib hönkürtü ilə ağla­mağa başladı. Rəfiqəsi onu sakitləşdirməyə çalışdı.

Əlil tamamilə çaşıb qalmışdı. Bayaqkı qəzəbli baxışlarından əsər-əlamət qalmamışdı...

Elə bu vaxt avtobus dayandı. Qadınlar tez-tez əşyalarını götürüb avtobusa mindilər. Əlil ba­xışı ilə onları müşayiət edirdi. Avtobus tərpənən­dən sonra o dedi:

- Yazıq qadın!... Yazıq ailə!...

Ətrafdakılar da başlarını bulayaraq hərə öz işinin dalınca getdi.

Mən bu hadisədən təsirlənib bir müddət donub yerimdə qaldım. Düşünürdüm ki, görəsən Allah niyə belə "ədalətsizdir"? Zəlil olasını zəlil etmir...
RUŞVƏTXOR
Polis işçisi qapını bağlayıb gedəndən sonra Bəbir kamerada tək qaldı. Ətraf sükuta qərq oldu. Bəbir bir neçə il davam edən gurultulu həyatdan sonra ilk dəfə idi ki, belə sakit mühitə düşmüşdü. O, taxtın üstündə uzanıb baş verən hadisəni dərk etməyə başladı. Onu bu səhər rüşvətxorluqda itti­ham edərək həbs etmişdilər. O təqsirkar idi...

Bəbir ilk növbədə ailəsini düşünməyə baş­ladı: "Görəsən indi onlar nə edirlər?" Oğlundan çox Bəbiri qızı Sənubər narahat edirdi, çünki və­zifəyə keçəndə o qızının cehizi üçün topladığı vəsaiti vermişdi. Düşünürdü ki, vəzifəyə keçəndən sonra, rüşvət alaraq, daha çox vəsait toplayıb qızı­na daha bahalı cehiz alacaq...

Vəzifəyə keçəndən sonra onun ətrafına çox­lu dost-tanış toplandı, çoxlu təzə "dostlar" peyda oldu. Onlar şirin sözlər-sağlıqlar deyə-deyə Bəbiri qurd kimi içindən yeyirdilər. O, həyatından, dost­larından çox razı idi və bunu görmürdü.

Bəbir yalnız özündən yuxarıda duran və ona himayədarlıq edən şəxsin qarşısında baş əyirdi. O şəxs Bəbirin gözündə ilahiləşmiş qüdrətli bir insan idi. Bəbir dua edirdi ki, Allah o şəxsin əlini başının üstündən əskik etməsin. Bu fikirlər onu son dərəcə əzazil etmişdi. Bəbir həmin şəxsə o qədər arxayın idi ki, gözünə qayda-qanun görünmürdü. Qanunsuz iş olanda, əlbəttə, Bəbir onunla məsləhətləşirdi, ra­zılığını alırdı və aldığı rüşvətdən onun da "payını" çatdırırdı...

Neçə il vəzifədə işləsə də, Bəbir qızının ce­hiz pulunu toplamamışdı, çünki düşünürdü ki, im­ka­nı genişdir, nə vaxt istəsə o pulu toplayacaq. İndi onu bahalı maşınlar, dəbdəbəli ziyafətlər, nadir iç­kilər və s. düşündürürdü...

Bəbirin oğlu da atasına baxıb onun yolunu davam etdirdi. Atası onu dəfələrlə "zibillərdən" qur­tarmasına baxmayaraq, o "yoluna" düzəlmə-miş­di və günü-gündən daha da pisləşirdi.

Həyat yoldaşının təzə-təzə "padruqaları" peyda oldu. Onların məsləhəti ilə o almadığı bahalı paltar və zərgərlik məmulatı qalmadı. Bəbirin hə­yat yoldaşının başı "padruqalarına" o qədər qarışır­dı ki, ev işləri yaddan çıxırdı, axır Bəbir qulluqçu tutmalı oldu. Elə indi də, Bəbir səhərdən həbs olun­mağına baxmayaraq, ona yemək gətirən ol­mamışdı...

Bəbir keçmişi xatırlayaraq, bu neçə ildə ilk dəfə olaraq həyatını nəzərdən keçirirdi, burax­dıq­la­rı səhvləri götür-qoy edirdi və səhvlərini aşkarla­dıq­ca, vahimələnirdi, uzandığı taxtın üstündə bü­züşüb-yumaqlanırdı...

Növbətçinin otağından səs gəldi. Bəbir elə bildi ki, ona yemək gətiriblər, ayağa durdu. Səs-küy salan sərxoş sürücü idi. Onu həbs edib, başqa kameraya saldılar. O bir az da səs-küy salıb, sonra yu­xuya getdi...

Bəbir kamerada gəzişib yenə taxtın üstünə uzanmaq istədi. Yanlarının ağrıdığını xatırlayaraq, bu fikirdən daşındı. Bir az da hərləndikdən sonra bezib, taxtın üstündə oturdu və fikrə getdi...

Keçmiş həyatının mənasız və faydasız ol­duğunu dərk etməyə başladı. İlk dəfə idi ki, Bəbir vəzifədən əvvəlki və sonrakı həyatını müqayisə edirdi. Müqayisə edərək, görürdü: vəzifədən əvvəl olan həyat saf, mənalı, qayğılı, qənaətli, məqsədli, sadə, hörmətli, vəzifəli illər - yalanlı, yaltaqlı, hiyləli, cılız, mənasız, məqsədsiz, qayğısız, əzazil və s. olub. İndiki vəziyyətdə ona vəzifəli illərdən çox, vəzifədən əvvəlki illər dəyərli görünürdü, çün­ki o illərdə o hər işini planlaşdırırdı və ardı­cıllıqla o planı həyata keçirirdi. Daima ailəsi ilə birlikdə olurdu. Ailə üzvlərinin hər birinin işindən, problemlərindən xəbəri var idi. Ailə üzvləri hər mə­sələdə onunla məsləhətləşirdi. Evdə bişirilən yeməklər də onun məsləhəti ilə bişirilirdi...

Bəbir fikrini dağıtmaq məqsədi ilə kamerada gəzinməyə başladı. İndi o fikrini istintaqa yönəltdi: sabah onu nələr gözləyir, ona hansı sualları verə­cəklər, verilən suallara o hansı cavabları verəcək, ki­mi özünə vəkil tutacaq, bu cinayətə görə onu hansı cəza gözləyir və s.

Uzun düşüncələrdən sonra o taxtın üstünə uzandı, pencəyini büküb başının altına qoydu və yu­xuya getmək istəyirdi ki, səhərin açılması tez gəlsin. Yuxulayaraq, Bəbir özünə suallar verirdi: gö­rəsən evdəkilər ona niyə yemək gətirmədilər?.. Rüşvət alarkən, niyə bu gününü fikirləşmirdi?.. Hi­mayədarım məni xilas edəcəkmi?.. Mənim axırım nə olacaq?.. Görəsən rüşvət almağa dəyər­di?.. Əm­lakımı müsadirə edəcəklərmi?.. Niyə, im­kanım olan­da, qızımın cehizini almadım?.. Mənə "can" de­yənlər indi kimə "can" deyib, növbəti "qurbana" çevirəcəklər?..

AVROPA VƏ BİZ
Hər bir azərbaycanlı həyat tərzi, məişəti, davranışı, geyimi və s. ilə özünü avropalılara bənzədir və bunu insan sivilizasiyasının tərəqqisi hesab edərək fəxr edir. Hətta tez-tez "Avropaya" istinad edərək padio-televiziyada, mətbuatda, nitqi­mizdə onu "Qoca qitə" adlandırırıq. Əlbəttə, bu bö­yük savadsızlıq əlamətidir. Avropa heç də "qoca," "qədim" və s. deyil.

IV-V min illik insan sivilizasiyasının beşiyi Misir, Hindistan və Çin hesab edilsə də, biz də fəxrlə deyə bilərik ki, Azərbaycan da qədim sivilizasiya məkanıdır. Belə deməyə bizə ən qədim insan məskənlərındən olan "Azıx" mağarası, Qo­bustan rəsmləri və Vətənimizin digər qədim insan məskənləri əsas verir. Xüsusi ilə qeyd etmək la­zımdır ki, Qobustan təsvirlərində gördüyümüz "Yallı rəqsi", "Qaval daş", "Həsir" və s. təsvirləri bu günə kimi bizim xalqımız yaşadır və biz də dünyanın ən qədim xalqı olmağımızla fəxr edə bilərik...

İndi Avropa haqqında. Orda qədim insan məskənlərı Cənubi Avropada və Balkanlarda olub. Özlərinin dediklərinə görə ən qədimi, bizim eradan əvvəl V-VII əsrləri əhatə edir. Müasir "aparıcı" Avropa ölkələrinin ərazilərində heç bir qədim tarixi abidə mövcud deyil və onlar haqqında heç bir tarixi məlumat yoxdur. O ərazilər qədim tərə­kəmə türk tayfalarının otlaq əraziləri olub. Onlar oturaq həyat sürmədikləri üçün, yaşayış məskənləri salmamışlar və buna görə heç bir "nişanələri" qalmayıb...

Zaman-zaman türk tayfalarını Avropadan sıxışdırıb çıxarmışlar. İkinci min illiyin ortalarında monqol-tatar işğalından azad olduqdan sonra türk tayfaları Volqa çayının şərqinə sıxışdırılmış və XIV əsrin ikinci yarısında "Kiyevskaya Rus" on­ların qalan ərazilərini quldur Yermakın dəstəsi vasitəsi ilə işğal etmişdir.

Onu da qeyd edim ki, türk tayfaları həmişə sülhsevər olublar. Onlar heç kimin varına, dövlə­tinə, torpağına və s. göz tikməyiblər. Bu sülhse­vər­liyi onlara çox baha başa gəlib. Belə ki, sakit həyat sürmələri avropalıları və digərlərini onların torpaq­larına yürüş etmək arzusuna salıb və bəzi hallarda, xüsusi ilə Afrikada, Asiyada, Sibirdə, Qafqazda, Krımda və s. buna nail olublar. Lakin birinci dünya müharibəsi dövrü Türkiyənin üzərinə qarğa-quz­ğun kimi tökülən avropalılar Çanakqalada layiqli cavab alandan sonra, bu fikirdən əl çəkdilər...

Avropada ilk insan məskənləri sayılan Yu­nanıstan, Makedoniya, İtaliya, Albaniya və s. əra­zilərdə, xris­tian dinindən V-VII əsr əvvəl yaranıb­dır. Bu döv­lətlər haqqında "Qədim dünya tarixi" fənnindən kifayət qədər məlumatlıyıq...

Qərbi və Şimalı Avropa tarixi orta əsrlərdən başlayır. Həmin dövlətlərin əhalisi burada Cənubi Avropada yaşamış, Vatikanı təbliğ edən xristian dininə mənsub xalqlar köç edib, məskunlaşıb və şəhərlər salmışlar. Avropa tarixində bu hadisə "Bö­yük köç" adlanır. Onların içindən "Kiyevskaya Rus" daha əvvəl, birinci min illiyin sonlarında məs­kunlaşmış xristianlığı qəbul etmişlər.

Orta əsrlərdə "köç" edən avropalıların əc­dad­ları ovçuluq və balıqçılıqla yanaşı türk tayfaların­dan nümunə götürərək heyvandarlıqla (xüsusi ilə qoyunçuluqla) məşğul olmağa başlamışlar.

Bu məşğuliyyət bütün Avropaya yayılır və qısa müddətdə insanları "sıxışdırmağa" başlayır, sıravi insanlar məhv olmaqdan canlarını qurtarmaq üçün Avrondan qaçmağa başlayır... Bu tarixi dövr­dən bir kəlam hələ də qalmaqdadır: "Ovtsı poji­rayut lyudey" (Qoyunlar insanları yeyir...)

Bu dövrdə insanlar Avropadan bütün dün­yaya səpələnir. Onlar Şərq ölkələrindən çox Afri­kaya və yəni kəşf olunmuş Avstraliyaya köç edir­lər. "Yaşıl qitə" adı Avstraliyaya elə bu dövrdə ve­rilib və avropalılar heyvandarlıq məşğuliy­yət­lərini bu qitədə indi də davam etdirirlər...

İslam dininin meydana gəlməsini avropalılar çox qısqanclıqla qəbul edir və potensial təhlükə mənbəyi kimi baxırdılar. Bu əbəs deyildi. Xilafət dinin təbliği adı ilə hər tərəfə yürüşlər təşkil edirdi. Bu yürüşlər Avropaya da edilirdi, lakin onlar çox faydasız olurdu, çünki Vatikan bütün xaçpərəst millətləri birləşdirərək güclü müqavimət göstərir­dilər və özləri "Xaç yürüşləri" təşkil edirdilər. Bu müharibələr on illərlə davam edirdi. Onlardan biri "Yüz illik" müharibə adı ilə tarixə düşüb.

Xilafət tarixə qovuşandan sonra yürüşlərin əksəriyyəti, bir müsəlman ölkəsi kimi, türklərin üzərinə olub. Türkiyə bu hücumları məharətlə dəf edib və qüdrətli "Osmanlı imperiyasını yaradaraq əsrlərlə Avropanın böyük bir hissəsinə ağalıq edib.

Osmanlı imperiyasının nəzdində avropalıların Yaxın Şərqə səpələnməsi, Şərq dövlətlərinin mə­dəniyyəti və elmi nailiyyətləri ilə tanışlıq av­ropalılarda maraq oyatmışdır. Bizdən fərqli olaraq, onlar öyrənməklə bərabər, Şərq təfəkkürlərinin ir­sini toplamağa başladılar və bütün əldə edilmiş kitabları Vatikana toplayırlar. Burada avropalılar o kitabları oxuyub öyrənirlər. Bunun üçün onlar dün­yada ilk dəfə olaraq, təhsil ocaqlarında şərqşü­nas­lıq fakültələri açdılar və şərq dillərini öyrən­di­lər. Əsrlər keçməsinə baxmayaraq, müasir dövrdə biz qədrini bilmədiyimiz təfəkkürlərimizin adlarını, ki­tablarını və s. oradan tapırıq, gec də olsa, öyrə­nirik və lazımi qiymət verib dəyər­ləndiririk.

Bizdən fərqli olaraq, avropalılar bu kitabları kifayət qədər öyrənib faydalanıblar və bəzilərini "özəlləşdiriblər". Məsələn: Şərqin görkəmli alim, filosof, həkim İbn Sina (Abu Əli Hüseyn ibn Abdulla) özəlləşdirilərək Avropada latınlaşdırılmış Avisənna adı ilə dünyaya tanıtmışdılar. Məşhur Azərbaycan alimi. riyaziyyatçısı, astronomu . N.Tu­sinin yazdığı kitabları dünyanın müxtəlif ölkələrində və böyük əksəriyyəti Avropada sax­lanılır. XIII əsrdə N.Tusi "Zuğ Elxani" kitabında Yer kürəsinin coğrafi koordinat cədvəlini tərtib etmişdir və dünyanın ən məşhur 256 şəhərinin yerləşdikləri koordinatlarını, özü əsasını qoymuş triqonometriya və həndəsə elminin vasitəsi ilə tə­yin etmişdir. N.Tusi kitabında qeyd etdiyimiz cədvəllə və hesablamaları vasitəsi ilə avropalılar onun göstərdiyi nöqtədən Amerika qitəsinə ekspe­disiyalar təşkil edib, onu kəşf et­mişdilər. N.Tusi riyaziyyat, həndəsə, triqo­nomet­riya, astronomiya və s. cədvəlləri Avropa alimlərini 400-500 il qa­baqlamışdır...

Onlarla belə misallar çəkmək mümkündür ki, biz avropalılardan "öyrəndiklərimizdən" çox onları "öyrətmişik". Fərq ondadır ki, biz tarix boyu dahi­lə­rimizi dinləməmişik, öyrənməmişik və unutmu­şuq. Bu "ənənə" müasir dövrümüzdə də davam edir. Məsələn: bütün dünya azərbaycanlı alim Lütfi Zadənin kəşflərindən faydalanır biz onu heç mükəmməl tanımırıq...

Avropalıların "siyasəti" barıt kəşf ediləndən sonra kəskin dəyişdi. Avropalılar təfəkkürlərimizin irsini toplamaqla bərabər işğalçılıq siyasəti yerit­məyə başladılar. Bu siyasəti onlar Avropada, Afri­kada, Şərqi Asiyada və Amerikada reallaşdı­rırdılar. İşğalçılıq "fəaliyyətlərində" kütləvi qırğın­lar törə­dirdilər: millətləri və tayfaları yer üzündən silir­dilər. Onları heç kim qınamırdı və "cəzasız" qal­dıq­ları üçün özlərini "dünyanın ağası" hesab et­məyə başladılar...

Onu da qeyd edim ki, bu yaxınlarda Azər­baycanımızın Aran zonasında aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı barıt qabı tapılmışdır və arxeo­loqların dediklərinə görə o dünyada mövcud olan barıt qablarından ən qədimidir. Belə fikir söyləmək olar ki, barıt Azərbaycanda kəşf edilib. Bunu sübut edən fakt kimi elimizin dəyərli mədəniyyət incisi olan "Koroğlu" dastanının bir boyunda barıtın, tüfəngin kəşfi haqqında verilən məlumatdır. Ko­roğlu eşidir ki, barıt və tüfəng yaradıblar. O tü­fəng­lə ova gedən bir kəsdən xahiş edir ki, kəndli­nin öküzünə atəş açsın. Atəşdən sonra kəndlinin öküzünün öldüyünü görən Koroğlu kəndliyə ökü­zün on qat pulunu ödəyərək deyir: "Tüfəngin dün­yaya gəlməsindən sonra qoçaqlıq, igidlik, mərdlik və s. yoxa çıxacaq. Ən cılız adam da kolun dalın­dan ən igid adamı da məhv etməyi bacaracaqsa hansı kişilikdən, igidlikdən, mərdlik­dən və s. söhbət gedə bilər?.." Bundan sonra Koroğlu Çənli­belə çəkilir və bir daha onu görmürlər... Dünyada analoqu olmayan faktdır!

Ola bilsin ki, bu "kəşf"i avropalılar bizim ədiblərimizin birinin kitablarından "götürüblər"... Koroğlu haqlı imiş. Barıtın sirlərini öyrənən avropalıların "azğınlıqları" daha da geniş vüsət alır.

Onu da deyim ki, avropalılar Şərq ədiblərinin kəşflərindən və ixtiralarından faydalandıqca, təh­silə yüksək dəyər verməyə başladılar, Avropanın müxtəlif ölkələrində elmi cəmiyyətlər yaratdılar. Hər bir insan o cəmiyyətdə öz fikrini sərbəst ifadə etmək hüququna malik idi. Dəyərli fikrə rəvac verilirdi, bu fikirlərin reallaşmasına dövlət və bö­yük şirkətlər dəstək verirdilər, qrantlar ayırırdılar. Nəticədə millət və cəmiyyət qazanırdı. İndi də avropalılar və onların şirkətləri dünyanın hər bir yerindən dəyərli fikrə malik insanlara qiymət ve­rirlər və nadir "tapıntı" hesab edib, yüksək məva­ciblər və qrantlarla təmin edərək, fəaliy­yətlərində iştirak etməyə dəvət edirlər. Onların arasında kifa­yət qədər soydaşlarımız da var. Bizdən fərqli ola­raq onların alimlərinin işlərinə əmi-dayı hesabına ad verilmir və arxivlərdə toz basmır. "Ad" alandan sonra, yəni elmi dərəcə alandan sonra, onlar elmi pillələrdə "kreslo" yiyə­lənib, ömürlük məvaciblə tə­min olunurlar və "ye­nilikli" gənclərdən qorxaraq ki, "kreslosuna" sahib çıxar, elmdən "didərgin" sa­lır­lar. Bəziləri elmlə bərabər, Vətəni də tərk edir­lər...

Avropalılar isə yenilikləri uyğun sahəyə operativ tətbiq edirlər və bu müasir elmi tərəqqiyə səbəb olur. Avropalıları irəli aparan faktor budur!..

Ən çox biz Avropanı demokratiya, söz azad­lığı, hüququn və ədalətin beşiyi adlandırırıq. Bütün Yer kürəsinin sakinləri Avropanı "azad məkan" kimi tanıyırlar. Əlbəttə bu yanlış fikirdir. Unutmaq lazım deyil ki, iki dünya müharibəsini məhz av­ropalılar "alovlandırıblar" və üçüncü dünya müha­ri­bəsinin astanasındayıq. Bu müharibə Avropanın hüdudlarından kənar olacaq. Müasir dövrdə müsəlmanların başına gətirilən müsibətlər "Parçala və ağalıq et!" siyasətini tətbiq edərək, ərəb ölkə­lərinin bir qisminə "kökə" təklif edir, digərlərinə-qapaz... Ərəblər bunu başa düşəndə gec olacaq !..

Avropalıların ikinci "ağalıq dövrü" atomun kəşfindən sonra başlayır. Atom bombası vasitəsi ilə onlar dünyanı qorxu içində saxlayırlar və istə­yirlər ki, bu silah, onlardan başqa heç kimdə olma­sın... Avropalılar dünya ilə bərabər bir-birinə də ağalıq etmək iddiasındadırlar. Tarixdə belə id­dialar dəfələrlə səslənsə də, müasir dövrdə, ilk belə fikir Hitler Almaniyasından gəlir. ikinci dünya mü­ha­ribəsindən sonra belə iddia ilə Amerika yaşayır və bu günə qədər davam edir...

Onu da qeyd edim ki, avropalılar məq­səd­lərinə çatmaq üçün heç bir iyrənc "metoddan" çə­kinmirlər və amansızlıqlarının həddi yoxdur. On­ların amansız olmasını əsrlər boyu ən çox yəhu­dilər hiss edib. Onlar Avropaya Yaxın Şərqdən qa­çaraq dindaşlarına pənah gətirmələrinə baxma­yaraq, zaman-zaman qırğınlara məruz qalıblar. Ən böyük qırğınları ikinci dünya müharibəsi dövründə olub. Dəqiq olmayan hesablamalara görə, həmin dövr Avropada, əksəriyyəti Almaniyada olmaqla, altı milyondan çox yəhudi məhv edilib...

İndi Avropaya müsəlman ölkələrindən qaçqın axını səngimir. İnsanlar sakit və firavan həyat ax­ta­rışı ilə Avropaya üz tutsalar da, kim zəmanət verər ki, onları yəhudilərin taleyi gözləmir?..

Qeyd edim ki, avropalılar müxtəlif heyvan­ların hüquqlarının müdafiə komitələri yaradaraq, özlərinin humanist olduqlarını göstərirlər. Həmin o «humanist» insanların heç biri İraqda, Suriyada və digər yerlərdə hüquqları tapdalanan, əzilən insan­ların: uşaqların, qadınların, qocaların hüquqlarının müdafiəsinə qalxmaq fikirləri yoxdur. Bu necə «humanistlikdir...?»

Xüsusi ilə Avropa mədəniyyəti və əxlaqı mə­sələsinə toxunmaq vacibdir. Müasir dövrdə zəma­nəmizin insanları Avropa kinolarına, kosmetika­sına, geyimlərinə, hətta əxlaqına meyllənərək, on­ları təqlid edirlər. Müasir şəhərlərimizi, parkları­mızı avropasayağı qurmağa üstünlük verirlər. Belə ki, böyük ağacları məhv edib, əvəzinə xırda kol-kosa bənzər dekorativ ağaclar əkirlər və ətrafını çəmən otu ilə bəzəyirlər. Əlbəttə bu düzgün deyil. Bu işi görənlər unudurlar ki, Avropa daha şimalda yerləşdiyi üçün oranın insanları yaşadıqları əra­ziləri açıq məkana ona görə çevirirlər ki, orada rü­tubət çox olur və günəş şüası bu rütubətin qarşısını alır. Bizdə isə insanlara günəşdən qorunmaq üçün kölgə salan iri ağacların olması məsləhətdir.

Ən böyük zərbə millətimizin mənəviyyatına dəyir. Avropa və Amerika ekranlarındakı "super­men­lərin məğlub edilməzliyi" qarşısında bizi aciz, itaətli olmağa sövq edirlər, insanlarımızı "sındır­maq" məqsədi güdürlər. Lakin dünya idman are­nalarında idmançılarımızın əldə etdikləri nailiy­yət­lər belə olmadığımızı sübut edir.

Heç kəsə sirr deyil ki, Avropa əxlaqı XX əsrin əvvəllərindən surətlə pozulmağa başlayır. On­lar bunu kinolarda, kliplərdə daha qabarıq gös­tərməklə bizim əsrlərlə formalaşmış əxlaq norma­la­rımıza böyük zərbə vururlar. Son dövr əxlaq pozğunluğu kino və kliplərdə ifrat dərəcəyə çatıb və bizim bəzi səhnə nümayəndələri avro­palıları təqlid edirlər. Unutmaq lazım deyil ki, Avropada "azad məhəbbət", geyimlər, kosmetika və s. əks cinslər arasında o qədər "uçurum" yaradıb ki, on­larda "ailə müqəddəsliyi" yox olub, təbii artım tamamilə azalıb, "eyni cinsli" evlənmələr meydana gəlib. Hətta bəzi dövlətlər eyni cinsli nikahları tanıyaraq, rəsmiləşdirməyə başlayıblar...

Belə mədəniyyətə, əxlaqa, həyat tərzinə və s. meyl göstərməyə dəyərmi?.. Məncə, bu haqda hər birimizin düşünməyi zəruridir!..

Heç də bizə qarşı həmişə səmimi olmayan avropalılar, xüsusi ilə düşüncəli qadınlar bizim əx­laq normamıza üstünlük verirlər və müsəl­manlarla ailə qurmağa üstünlük verirlər, çünki müsəlman kişisi sağlam həyat tərzi ilə onların diqqətini cəlb edir.

Məqaləni oxuyan kəs düşünər ki, sadalanan faktlar mənfi köklər üstündə yazılıb. Avropalıların müsbət xüsusiyyətləri yoxdur? Yoxdursa niyə on­lar bizdən yaxşı yaşayırlar? və s.

Belə düşünənlər haqlıdırlar. Avropalıların özləri üçün çox gözəl xüsusiyyətləri və keyfiy­yətləri var. Avropalıların ən gözəl xüsusiyyətləri təşkilatlanmaq bacarıqlarıdır. Onlar öz aralarında iki dünya müharibəsi aparsalar da, digər dinlər və millətlər qarşısında birləşərək, bir siyasət yürüdür­lər, birgə strateji planlar qururlar. İkinci dünya müharibəsindən sonra dərhal NATO təşkilatını yaratdılar. Bu təşkilat Sovet İttifaqından çox mü­səlmanların hücumlarından qorunmaq məqsədi gü­dürdü, çünki çox "zəifləmişdilər." Son­rakı mərhə­lə­də ATƏT, AŞPA və digər təşkilatlar yarandı. Bu təşkilatlara alternativ olaraq yaranan İSESKO daha çox mübahisə klubuna bənzəyir.

Avropalılar bu ölkələrə silahları da elə düşü­nül­müş şəkildə satır ki, hücum silahı olmasın və istənilən vaxtı bu silahları məhv etmək imkanı ol­sun. Məsələn: hansı müsəlman ölkəsinə hərbi təy­ya­rələr daşıyan gəmi, su altı qayıq və s. satılıb?..

Avropalılar zənginləşdikcə, dövlətlərinin qay­­­ğısına, müdafiəsinə, abadlaşmasına, xalqın rifa­hının yaxşılaşmasına və s. diqqət yetirirlər. Müsəl­man Şeyxləri qazandıqları vəsaiti Avropa bank­larında saxlayaraq, onları daha da zənginləş­dirirlər. Vəsaitlərini əyləncələrinə, bahalı villalara, şəxsi təyyarələrə, maşınlara, zinət əşyalarına və s. xərc­ləyirlər.

Sovet ideoloqları belə fikir söyləyirdilər ki, millətin şüursuzluğu savadsızlıqdan olur. Savadlı cəmiyyətdə şüur yüksələcək, biz çox yüksək şüurlu cəmiyyət qurmağa nail olacayıq və s. Bu fikri bi­zim klassiklərimiz də səsləndirirdi. Artıq tam əmin­­­liklə deyə bilərik ki, biz yüksək savadlılığa nail ol­muşuq. Milli şüurumuzda olan dəyişikliklər cə­miyyətimizi qane etmir…

Yüksək savadlılıq cəmiyyətimizə kifayət et­mir. Milli şüurumuzu dəyişmək üçün biz döv­lə­timi­­zə, millətimizə, cəmiyyətimizə, bir-birimizə olan münasibəti dəyişməliyik, saflaşdır­malıyıq. Döv­lətimizin, millətimizin, cəmiyyətimizin maraq­larını öz istəyimizdən üstün tutmalıyıq. Görmək is­tədiyimiz işi qurarkən, əvvəlcə mənfəətimizi yox, bu işin dövlətimizə, millətimizə, cəmiy­yəti­mizə fay­dalılığını, təbiətimizə dəyəcək ziyanı və s. dü­şü­nəndən sonra mənfəətimizi düşün­məliyik.

Bir misal çəkim: sovetlər dövründə qonşu döv­lətlərin birində, sanatoriyada istirahət edərkən, so­yuqlamışdım. O vaxtlar satılan «paket südü» alıb içəndə, gördüm ki, hər paketin içindən qaba dırnaq sədəfi boyda yağ düşdü. Bu məni çox təəccüblən­dirdi, çünki belə hal «bizimkilər» istehsal etdikləri paketlərdə ola bilməzdi… Mən yerli əhalinin nü­ma­yəndəsindən soruşanda, o çox dəqiq cavab ver­di: «İstehsalçı özümüzük və bilirik ki, bu südü öz millətimiz içəcək»…

Həmin millətin sərvəti, münbit torpaqları, tex­niki resursları və s. bizimkindən çox-çox aşağı olsa da, onlar belə milli şüurla heç də bizdən pis ya­şamırlar!

Özümə sual verdim, görəsən biz nə vaxt belə yüksək şüura çatacayıq?!.

Biz biri-birimizə dəyər verməsək, hörmət et­məsək, sevməsək və s. heç bir millət bizi sevməz və dəyər verməz, sayılıb-seçilən xalqlar sırasına ucalt­maz!..

Biz həmişə fərdiliyə üstünlük vermişik. Biz evimizdən qırağı düşünmürük və xalqımızın gələ­cəyi bizi az maraqlandırır. Biz elə hesab edir ki, fərdi rifah və rəqabət xalqın rifahından vacibdir. Bu rifahı əldə etmək üçün hər cür çirkaba bulaş­mağa və şeytana qulluq etməyə hazırıq. Bunu bilən düşmənlərimiz aramızdan kimlərisə seçərək, özü­nün quluna çevirir və "şeytan" əməllərini həyata keçirməsi üçün yenidən aramıza göndərir. Köləlik əqidəsi əsrlər boyu bizi izləyib və köləlikdən azad olmağa imkan verməyib.

Əksər hallarda bir-birimizə olan müna­si­bə­timiz də həmişə saf olmur: çalışırıq ki, özümüzə zi­yan vurmadan, qarşımızdakından maksimum qə­dər faydalanaq. Bu "faydalanma" "açıq" ya "gizli" olur: "açıq" rüşvət yolu ilə, "gizli"- aldatma. Biri di­gərinə yaxşılıq edəndə düşünür ki, bu yaxşılığın müqabili nə olacaq, nəyi qurban etməli olacam?..

Vəzifə sahibi olanda iki baxış və təbəssüm sa­hibi oluruq. "Yuxarı" baxışlarımız və təbəssüm­lə­rimiz lütfkar, nəzakətli, itaətkar. "Aşağı"- qə­zəb­li, kinli, təmənnalı, hiyləgər və s.

Unutmaq lazım deyil ki, milləti - millət, xalqı - xalq, dövləti - dövlət edən ən başlıca amil haqq-ədalətli və rüşvətsiz həyatdır, xüsusilə rüş­vətsiz. Rüşvət olan cəmiyyətdə haqq-ədalət tapda­lanır, dəyərsizləşir, hərc-mərcliyə yol açılır və nəti­cədə millət, cəmiyyət parçalanır. Haqq-ədaləti tapmaq arzusu ilə, yaxud iddialarını reallaşdırmaq niyyəti ilə, cəmiyyətin bəzi üzvləri, böyük günah edərək, kənar qüvvələrdən bəhrələnərək, onların tə­siri altı­na düşürlər. Kənar qüvvələr həmin insan­ların arzu­larını, iddialarını qismən təmin et­mək­lə bərabər, onların köməyi ilə öz çirkin niy­yət­lərini həyata ke­çirirlər, o xalqı özlərinə tabe edirlər və sərvətlərinə sahib çıxırlar. Bu həqiqətdir və belə "oyun" tarix boyu çox xalqların başına gətirilibdir. O cümlədən Azərbaycanın da...

Düzdür, bizim xalq öz mərhəməti ilə seçilir. Belə ki, ehtiyacı olana, xəstəyə, qocaya, yetimə əl uzadırlar. Belə insanlar azdır və onlar bunu əksər halda fərdi şəkildə, Allahın qəzəbindən qor­xaraq dini məqsədlə, ehsan üçün edirlər.

İctimai tədbirlər bizim uçun ən xoşla­madı­ğımız işdir, xüsusilə vəsait tələb olunanda. Bunu biz özümüzə alçaldıcı hal kimi qəbul edirik. Unu­duruq ki, birlikdə görülən iş daha böyük, faydalı və uzun müddətli olur. Xalqa, millətə heç nə əsirgə­məzlər. Xalqımız, cəmiyyətimiz bizimlə yaşayır. Biz olmasaq - millətimiz, cəmiyyətimiz, dilimiz də olmaz! Onları yaşatmaq üçün hər şeyi qurban ver­məyə hazır olmalıyıq!

Gələn qonaqları keçmişimizlə: "nəhrə və cəh­rə" ilə tanıtmağa üstünlük veririk. Onlar keçmişi­mizin cüzi bir hissəsidir. Tariximizi geniş bilməli­yik və təbliğ etməliyik. Bununla bərabər, gələn qo­naqlar qarşısında ən son nailiyyətlərimizlə "öyün­mə­yə" dəyər. Son illərin uğurları, nailiyyətləri bu­na imkan verir.

Vətən uğrunda ölməklə bərabər yaşamağı da bacarmaq lazımdır. Bunun üçün Vətənin bütün sərvətlərindən, israfçılığa yol vermədən səmərəli istifadə etmək lazımdır. Elmi-texniki nailiyyətləri geniş tətbiq etmək, görüləcək işləri düşünərək: mi­nimum qədər xərcləyərək, maksimum faydalanmaq lazımdır. Görülən işləri strateji araşdırılma ilə etməliyik. Strateji araşdırmalar xidmət sahəsindən çox, istehsal sahəsini əhatə etməlidir. Strateji araşdırmalar maddiyyətlə bərabər mənəviyyatımızı da əhatə etməlidir. Biri-birimizə münasibətdə saf və düzgün olmalıyıq. Xalqımızın çox işlənən deyimini: "Düz düzdə qalar"ı unutmalıyıq. "Düz - həmişə qalib gələr" kəlməsinə üstünlük ver­mə­liyik. Əsrlər boyu formalaşan əxlaqımızı bizə "sı­rınan" ucuz Avropa əxlaqına qurban verməmə­liyik! Av­ropanın ən yəni texnikasını və texnologi­yasını öy­rənib tətbiq etməyə üstünlük verməliyik. Dünya elmi nailiyyətlərini izləməliyik, ona görə töhfələ­rimizi verməliyik. Buna bizim kifayət qədər poten­sia­lımız var, əgər səhlənkar yanaşmasaq.

Ən böyük qəbahətlərimizdən biri qanuna hörmətsizliyimizdir. Qanunu pozmağımızı biz «qə­bahət» yox, «qəhrəmanlıq» kimi qəbul edirik. Bu çox böyük səhvdir. Qanunlar hər bir vətəndaşı qorumaq üçündür. Qanunları pozanda – biz özü­müzü və ətrafdakılarımızı təhlükəyə, maddi və mənəvi sarsıntıya, sağlamlığımıza və s. bəlalara düçar edirik… Biz bunu avropalılardan öyrənsək – faydası böyük olar.

Bəzi hallarda qanunlarımız haqq-ədalətdən uzaq olur. Qanunun qəbulundan əvvəl saf məqsəd söyləsək də, tətbiq ediləndən sonra «çirkin» məq­sədlər üzə çıxır.

Məsələn: Deyilənlərə görə başqa üsullardan istifadə etməyərək, saxta iş yerlərinin qarşısını al­maq məqsədi ilə ildə bir dəfə maaş kartını də­yişmək təklifi irəli sürüblər və tətbiq ediblər. Əl­bəttə bu «görünən» tərəfdir. Medalın o biri «tərəfi» hər il işləyənlərdən «bank kartını» dəyişmək üçün pul almaqdır. Hər bir işləyən yaxşı bilir ki, hər il yüksələn xətlə nə qədər pul ödəyir…

Belə hal dövlətimizə və xalqımıza maddi və mənəvi zərbə vurur, rüşvətxorluğa yol açır və s.

Belə onlarla misal çəkmək olar. Məqsəd bir-bir onları üzə çıxartmaq deyil. Bunun üçün or­qan­lar var. Məqsəd şüurumuzda dəyişiklik etmək zə­ru­rə­tindədir. Hər bir kəs düşünməlidir ki, o gördüyü işin bəhrəsini həmvətəni istifadə edir və saf dü­şü­nülmüş olmayan bəhrə millətimizə ziyan vurur.

Məsələn: televiziyada tez-tez göstərirlər ki, qanunsuz tikililər uçurulur. Kimsə «alıb» tikdirir, digəri – uçurur. Dövlətimiz ziyanı həmin tikilişdə istifadə olunan material, sərf olunan işçi qüvvəsi, dövlət vergisindən yayınmalar və sairdə tapır. Və­təndaşımız isə maddi və mənəvi zərbələr alır və s.

İsrafçılıq, rüşvətxorluq, qohumbazlıq, yerli­bazlıq və s. milləti geriyə çəkən mənfi keyfiyyət­lərindəndir.

Sevindirici haldır ki, prezidentimizin göstə­rişi ilə Azərbaycan brendi olan «Asan» xidməti yara­dı­lıb. Bu xidmətin hesabına bir çox işbazların «ba­za­rı» bağlanır. Yaxşı olar ki, bu təşkilatın səla­hiy­yətləri həyatımızın bütün sahələrini əhatə etsin. «Asan» xidmətinə müraciət edən hər bir vətən­da­şı­mız, bütün xidmətlərlə bərabər, xəyalında qurduğu planlarını reallaşdırmağa nail olmaq imkanı əldə et­sin! Əgər onun planı «real» deyilsə, onun müm­künsüzlüyü vətəndaşın bilik səviyyəsində izah edilsin və düzgün yol göstərilsin.