Samarqand iqtisodiyot va servis instituti

10.4. Noyob tabiat yodgorliklaridan foydalanish va muhofaza qilish.
Noyob tabiat yodgorliklari, bu – muhofaza qilinadigan obyekt turlaridan 
hisoblanadi. Ayrim hollarda tabiiy obyektlarni muhofaza qilish uchun katta 
maydonlarni ishg’ol qilinadigan qo’riqxonalar tashkil qilish maqsadga muvofiq 
bo’lmaydi. Shuning uchun kichikroq maydonlardagi tabiiy obyektlar «tabiat 
yodgorliklari» deb qilinadi va muhofaza ostiga olinadi. «Tabiat yodgorliklari» 
terminini dastlab A.Gumbolt taklif qilgan. O’tgan asrimizning boshlaridayoq 
Yevropada tabiat yodgorliklarini muhofaza qilish boshlangan edi. 
Tabiat yodgorliklari tabiatning o’zgarishi va unda sodir bo’layotgan jarayonlar 
haqida ma’lum darajada aniq guvohlik beradi. Tabiat yodgorliklari ilmiy – tarixiy va 
madaniy – estetik ahamiyatga ega. 
Umumiy xarakteriga ko’ra, tabiat yodgorliklari geologik – geomorfologik, 
botanik, paleontologik, astronomik va landshaft yodgorliklariga bo’linadi.
Geologik – geomorfologik yodgorliklarga nodir geologik tog’ jinslari, karst 
voronkalari, relyef shakllari, g’orlar, issiq suvli mineral buloqlar kiradi. 
Mamlakatimizdagi Kilsi (Qirqtog’da), Qorlug’ (Ko’hitang tog’ida), Hazratidovut 
(Zirabuloq tog’ida), Amir Temur g’orlari, Zarafshon tizmasidagi karstlarni misol 
keltirish mumkin.
Botanik yodgorliklarga yuz yillik daraxtlar, yo’qolib ketayotgan relikt 
o’simliklar kiradi. Bu yodgorliklarga Surxondaryo viloyatidagi, Urgut tumanidagi 
ming yillik chinorlarni kiritish mumkin. 
Peleontologik yodgorliklarga toshga aylangan organizm va qirilib ketgan 
hayvonlarning izlar qolgan joylar kiradi.
Landshaft yodgorliklariga ajoyib qoyalar, sharsharalar, daralar, ajoyib buloqlar, 
xushmanzara joylar kiradi. Bunga Ilono’tdi (Temurlang) darasi, Ko’ksuv daryosidagi 
sharshara, Nurota va Urgutdagi buloqlar, Katta va Kichik Chimyon soyligi, Oqtosh 
soyligi va boshqalar kiradi.
Astronomik tabiat yodgrliklariga yirik meteoritlar tushib izi qolgan joylar kiradi. 
Hozirgi kunda respublikamiz hududida 400 dan ortiq tabiat yodgorliklari qayd 
qilingan va muhofazaga olingan. Bundan buyon jamoatchilik kuchi bilan tabiat 
yodgorliklarini hisobga olib chiqish, uni tarqilish xaritasini yaratish juda muhim 
hisoblanadi.
76

---

Respublikamiz bo’yicha 35 ta noyob tog’ o’rmonzorlari muhofaza qilinmoqda. 
Shulardan biri Samarqand shag’ridan 40 km janubi – g’arbida, ‘ni Zarafshon 
tizmasining g’arbidagi Omonqo’ton tog’ o’rmonidir. Omonqo’ton o’rmon xo’jaligi 
1887 – yilda tashkil etilish boshlangan bo’lib, 2158 ga maydonni egallaydi. 
O’rmonning amaliy ahamiyatidan tashqari ajoyib rekreasion resurs hisoblanadi. 
Shuning uchun dam olish kunlari shahar aholisini xordiq chiqarishini tashkil etish 
katta ijtimoiy ahamiyatga ega. Bu borada tog’ o’rmonini tabiiy holatini , ularning boy 
hayvonot dunyosini saqlab qolish va yaxshilash, undan tashqari dam olish uchun 
keladigan kishilarga maxsus joylarni ajratish, marshrutlar tizimini ishlab chiqish, 
hamda muhofaza qilishni faollashtirish kerak bo’ladi.