Kur'AN'da ulûHlyyet

25. El-Karîb

Karîb, “yakın olan” demektir. Allah'ın kulundan uzak olmadığını, ku­lun hiç bir halinin Kendisine gizli olmadığını, onun duasına icabet ede­ceğini ifade eder. el-Hattâbî, Onun yakınlığının, ilmen olan bir yakınlık olduğunu söyler. ¹²⁰⁰

Krb maddesi, yakınlığın çeşitli durumlarını biidrebilir: Mekânda ya­kınlık:

“Şu ağaca yaklaşmayın” ¹²⁰¹ gibi. Zamanda yakınlık:

“Sonra da, yakında tevbe ederler (yetûbûne min karîb)” ¹²⁰² gibi. Derece bakımın­dan manevî yakınlık:

“Secde et ve yaklaş” ¹²⁰³ gibi. Nisbet yakınlığı:

“Söylediğiniz zaman -haklarında konuştuğunuz kimseler yakınlar bile olsalar- sözünüzde âdil olun” ¹²⁰⁴ gibi. Nailîyet yakınlığı: “İşte gözde­ler (mukarrebûn) olanlardır” ¹²⁰⁵ gibi. Riâyet ve gözetme yakınlığı:

“Doğrusu, Allah'ın rahmeti iyilere yakındır” ¹²⁰⁶ gibi. Kudret ve ilim yakınlığı:

“Andolsun ki insanı Biz yaratık; nefsinin kendisine fısıldadık­larını biliriz. Biz ona şahdamarından daha yakınız” ¹²⁰⁷ gibi.¹²⁰⁸

Bu madde Kur'ân'da oldukça kullanılmış sayılır. Allah'a izafe edilen fiil şekli sadece tef'îl babından gelir kî. “yaklaştırmak” ifade eder. Hz. Musa hakkında, manevî anlamda “(...) Biz onu yaklaştırdık” âyetinde ol­duğu gibi ¹²⁰⁹. Kurbe, “Allah'a yaklaştıran vesile”dir ¹²¹⁰ 'da çoğulu olan kurubât Ne birlikte zikrolunur). Kurbân da bu anlamda varid olmuş­tur ¹²¹¹. Hem mekkî ¹²¹², hem de medenî ¹²¹³ bir çok âyetten anlaşılıyor ki, Allah kuluna yakın olduğu gibi, onun da Kendisine yaklaşmaya çalışmasını istemektedir. Tabiatıyla “kurb” kökünden başka Allah ile kul arasındaki yakınlığı ifade eden mad­deler de vardır .¹²¹⁴ İsm-i tafdîl şekli Ekrab, mukayese değerini taşıya­rak, Allah hakkında kullanılmıştır. İlk defa 34. sırada olan Kaf sûresin­de varid olmuştur:

“Biz ona şah damarından daha yakınız” ¹²¹⁵.

Yi­ne bir mekkî âyette, ölmek üzere olan kimseye, Cenab-ı Allah'ın, etrafın­dakilerden daha yakın olduğu bildirilir¹²¹⁶.

Allah'ın vasfı olarak Karîb kelimesi 3 defa zikrolunmuştur. İlki 52. sıradaki Hûd sûresindedir. Burada Hz. Salih'in dilinden:

“(...) Öyle ise Ondan mağfiret dileyin, sonra da Ona tevbe edin. Muhakkak ki benim Rabbim Karîb, Mucîb'dir”¹²¹⁷.

Bu iki vasıf birbirini te'yîd etmektedir. Yakın olduğu içindir ki duaları da kabul etiğini anlatmaktadır. Bundan sonra yine bir mekkî âyette; insanların özellikle Hz. Peygamberin halle­rinin Kendisinin malûmu olduğu muhtevasında “Semî1” ismine mukarin olarak gelir ¹²¹⁸. Medine devrinin başlarındaki bir âyette de şöyle buyurulur:

“Kullarım sana Beni sorarlarsa (bilsinler ki), Ben şüphesiz Yakı­nım. Benden isteyenin duâ ettiğinde duasını kabul ederim (...)” ¹²¹⁹.

Bu âyete ise münferid olarak gelmiştir.

Bu ilâhî vasıf, “İslâm'daki Tanri telâkkisinin uzak ve insanlarla ilgi­lenmeyen bir Tanrı” olduğunu, “şeklî bir ibâdet merasimi ile yetindiği­ni” ¹²²⁰ Heri sürenlerin yanıldıklarını veya kendi kendilerini aldattıklarını göstermeye kâfidir. Bir defasında, yüksek sesle tekbir alan etrafındaki bazı müslümanları, Hz. Peygamber “Ey insanlar! kendinize acıyın, zah­met vermeyin. Siz sağır veya gâib olanı çağırmıyorsunuz, Siz işiten, gören, yakın olana duâ ediyorsunuz. O, sizinle beraberdir” ¹²²¹ diye uyar­mıştır. ¹²²²

26. El-Vehhâb

Vehhâb kelimesi, bağış anlamına gelen hibe isminden, mübalağa ve tekerrür ifade eden bir binadır. Hibe, “garaz ve ivazdan hâli olan bağış­tır” Allah'ın sıfatı olarak el-Vehhâb:

“Kullarına çok çok ve tekrar sure­tiyle in'âmda bulunan ¹²²³ yahut “hak sahibi olmaksızın insanlara lü­tuf ve ihsanda bulunan” demektir. ¹²²⁴. el-Hattâbî'nin açıklamasına gö­re:

İhsanları türlü türlü olmayan ve devam etmeyen kimse vehhâb diye nitelenemez. Mahlûklar ancak, bazı durumlarda ve kayıtlı şekillerde, bir takım maddî şeyler hibe edebilirler; bir hastaya şifa, bir kısıra çocuk, bir sapığa hidâyet bir mübtelâya afiyet veremezler. Allah Taâlâ ise, bü­tün bunlara mâliktir. Onun kerem ve rahmeti cümle muhlûklara yayıl­mıştır, ihsanları tevali etmektedir.¹²²⁵

Vhb maddesi -Vehhâb ismi dışında- sadece, fiil olarak kullanılmıştır, isim şekli yoktur. Fiil olarak geldiği, hemen her yerde fail Allah'tır, Bir âyette sebeblik yönden, ilâhî bir mucizeye vesile olan Melek'e izafe olunmuştur. ¹²²⁶ Bir başka âyette ise ¹²²⁷ nimet bağışlama anlamı yok­tur. Şu halde “bağışta bulunma” anlamıyla, fiil yalnız Allah'a izafe edil­miştir. Dünyevî nimetleri ihsan etmek bu fiil ile ifade edildiği gibi (Mülk: 38,35; temiz nesil: 3,38), manevî lûtuflar da aynı fiil ile belirtilir (Allah katından rahmet ve hidâyette devam istemek: 3,8; nübüvvet nimetini ver­mek: 26,21).

el-Vehhâb, Kur'ân'da 3 âyette geçer ve münhasıran Allah'ı tavsif eder. İlk defa 38. sıradaki Sâd sûresinde “el-Azîz el-Vehhâb” şeklinde gel­miştir ¹²²⁸. Sonra aynı sûrede ¹²²⁹ ve bir medenî âyette münferid ola­rak zikrolunmuştur. ¹²³⁰

27. El-Kahhâr, El-Kahir

Bu iki sıfat kohr masdanndan gelirler. Kahr “galebe” demektir. Ka­hir, “Gâlib gelen, hükmeden” anlamına gelir. Mübalağa sigası Kahhar ise, aynı mânâyı, şiddet ve tekerrür suretiyle ifade eder. ¹²³¹ Allah haki­miyet ve kudretle kullarına galebe edip, onları -isteseler de istemeselerde, irade ettiği cihete yöneltmekte, istediği gibi yönetmektedir. ¹²³² el-Hattâbî'ye göre, el-Kahhâr Odur ki:

Mahlûkları içinde zorbaları, azgınları ukubetle ezer ve bütün yaratıklarına onları öldürmekle galebe eder. ¹²³³ Bu sıfat, Allah'ın muhiukatına bazen ağır, meşakkatli, üzücü haller ve­rebileceğini ifade eder. Ölüm ile hayatlarını selbetmek, bir kısım maddî ve izafî şer unsurları bu türdendir. Buna rağmen hiç kimse Onun tedbir ve takdirinden dışarı çıkamaz; kendisi galib gelir, hiç kimse kendisine üstün gelemez. ¹²³⁴

Kahr kökü, fiil olarak Kur'ân'da sadece bir âyette yer alır:

“Yetimi sakın ezme!”¹²³⁵.

Firavunun avenesinin, İsrail oğullarına hakim olduk­larını bildirmiş olmaları, onlardan naklen “kahirûn” lafzıyla bildirilmekte­dir ¹²³⁶.

el-Kahhâr vasfı ilkin 38. sıradaki Sâd sûresinde zikrolunmuştur ¹²³⁷. 6 âyette bulunur.

a) Bu âyetlerin hepsi de mekkîdir.

b) Hepsinde “el-Vâhid el-Kahhâr” tarzında gelerek, münhasıran el-Vâhid ismiyle beraber gelmiştir.

c) Geçtiği bütün yerlerde, mutlaklık ifade ederek eliflâmlı olarak varid olmuştur.

Geçtiği muhtevalara bakalım:

Tek Kahhâr Allah'ın karşısında, rea­litede hiç bir varlıkları olmayan sürü sürü putlara tapmanın manasızlığı ¹²³⁸; yaratma fiilinin münhasıran Allah'a ait olduğu, putların yarat­malarının söz konusu olmadığı ¹²³⁹; Yerin başka bir yerle, göklerin de başka göklerle değiştirildiği bir zeminde insanların ölümden sonra Tek Kahhâr Allah'ın huzuruna çıkışları ¹²⁴⁰; Allah'ın gökleri ve yeri yara­tan, ibadete hak sahibi Tek Allah olduğu ¹²⁴¹; putları, Allah katında şefaatçi kılmanın saçmalığı. Onun çocuk edinmekten münezzeh olduğu, gökleri ve yeri, güneşi ve ayı vb. idare eden Tek Allah olduğu ¹²⁴²; haşirde bütün insanların, zulüm etmeyecek, herkese işlediğinin karşılığı­nı verecek Tek Kahhâr olan Allğh'ın huzuruna çıkmaları ¹²⁴³.

Bu ayrıntılara girmemizin sebebi şudur:

Genel olarak, Allah'ın kahr sıfatının “cezalandırma, azab etme” ile ilgisi kurulur. Halbuki lügavî mâ­nâ bu olmadığı gibi, Kur'ân'ın kullanışı da, gördüğümüz gibi, esas ola­rak bu intibaı vermemektedir. “Hak sahibi olarak adaletle hüküm süren, karşısına hiç kimsenin çıkamayacağı Tek Hükümrân ve Gâlib”. Kur'ân'dan çıkan anlam budur. Onun karşısına çıkmak cür'etîni gösterenlere hak ettikleri cezayı -dilemesi halinde- vermek, bu vasfın sadece gerek­lerinden olur.

El-Kahir

Yalnız iki mekkî âyette geçer. “Allah sana bir sıkıntı verirse. On­dan başkası gideremez. Sana bir iyilik verirse, başkası Onu engelleye­mez. O her şeye Kadirdir. O, kullarının üstünde Tek Kahirdir (Mutasar­rıftır). Odur Hakim, Habîr” ¹²⁴⁴.

Bu ismin zikrolunduğu ikinci pasajın meali şudur:

“Geceleyin sizi ölü gibi uyutan, gündüzün yaptıklarınızı bi­len, ecelinize kadar gündüzleri sizi tekrar dirilten (uyandıran) Odur. Sonra dönüşünüz Onadır, işlediklerinizi size bildirecektir. O, kullarının üstünde Tek Kahir (yani Hâkimidir, size koruyucular ¹²⁴⁵ gönderir (...)” ¹²⁴⁶.

Kahir ve Kahhâr isimlerinin zikrolunduğu bütün âyetler mekkîdirler.¹²⁴⁷